Thị trường giao dịch cổ phiếu - kênh huy động vốn chủ động cho các doanh nghiệp

Thị trường giao dịch chứng khoán niêm yết tại HNX được chính thức mở cửa ngày 14/7/2005 sau quá trình chuẩn bị công phu. Khởi đầu với 6 doanh nghiệp, quy mô thị trường này đã có sự phát triển nhanh và mạnh. Tính đến hết tháng 4/2025, HNX có 311 DN niêm yết với tổng giá trị niêm yết đạt 166,8 nghìn tỷ đồng tính theo mệnh giá.

Thanh khoản thị trường cũng có sự gia tăng mạnh mẽ, giá trị giao dịch bình quân 4 tháng đầu năm 2025 đạt 1.093 tỷ đồng/phiên, tăng 273 lần so với giai đoạn đầu thị trường mới đi vào hoạt động. Quy mô vốn hóa của thị trường niêm yết HNX cũng tăng mạnh đạt 345,73 nghìn tỷ đồng, gấp 183,5 lần so với cuối năm 2005, tương đương khoảng 3% GDP năm 2024 của Việt Nam.

Sau khi thị trường cổ phiếu niêm yết đi vào hoạt động ổn định, cơ quan quản lý tiếp tục yêu cầu tăng cường sự quản lý của Nhà nước đối với các DN chưa niêm yết để thu hẹp thị trường tự do, đảm bảo an toàn giao dịch của NĐT. Sau 3 năm nghiên cứu, xây dựng, tháng 6/2009, HNX đã chính thức đưa vào vận hành thị trường giao dịch chứng khoán các công ty đại chúng chưa niêm yết - UPCoM.

Với sự nỗ lực của HNX, quy mô thị trường phát triển nhanh chóng và mạnh mẽ. Nếu như tại thời điểm khai trương thị trường chỉ có 10 DN, đến cuối tháng 4/2025, số DN đăng ký giao dịch trên UPCoM đã lên tới 888 DN, thanh khoản thị trường cũng tăng mạnh với giá trị giao dịch bình quân 4 tháng đầu năm 2025 đạt 789,5 tỷ đồng/phiên, tăng hơn 197 lần so với năm 2009. Quy mô vốn hóa thị trường có bước tăng trưởng vượt bậc, đạt 1.360,5 nghìn tỷ đồng cuối tháng 4/2025, gấp hơn 319 lần so với cuối năm 2009, tương đương khoảng 12% GDP năm 2024 của Việt Nam.

Đặc biệt, ngoài việc tạo nên thị trường giao dịch công khai, minh bạch cho cổ phiếu của các DN đại chúng, UPCoM còn là bước chuẩn bị quan trọng cho các DN trước khi niêm yết trên các sàn giao dịch chính thức HNX và HOSE (tính đến hết tháng 4/2025, đã có 91 DN UPCoM chuyển lên niêm yết chính thức trên HNX và HOSE). Với mục tiêu thúc đẩy quá trình cổ phần hóa DNNN, thị trường UPCoM tiếp tục được giao thêm nhiệm vụ là nơi giao dịch cổ phiếu của các DNNN sau cổ phần hóa.

Thị trường cổ phiếu niêm yết và UPCoM tại HNX không chỉ tổ chức tốt các hoạt động giao dịch dành cho NĐT mà đã trở thành kênh huy động vốn chủ động, hiệu quả cho DN, đặc biệt trong giai đoạn mặt bằng lãi suất ngân hàng ở mức cao, nhiều DN khó tiếp cận nguồn vốn vay ngân hàng. Trong 20 năm qua, các DN trên HNX đã huy động được hơn 380 nghìn tỷ đồng tính theo mệnh giá cho đầu tư phát triển và mở rộng quy mô DN.

Thị trường giao dịch TPCP – sân chơi minh bạch, hiện đại cho NĐT tổ chức

Năm 2009, thị trường giao dịch thứ cấp TPCP chuyên biệt được vận hành. Theo đó, toàn bộ hàng hóa trên thị trường TPCP chuyên biệt đã được phát hành qua đấu thầu và bảo lãnh đều được niêm yết và giao dịch tập trung tại HNX trên hệ thống giao dịch TPCP riêng, đáp ứng những yêu cầu đặc thù của giao dịch TPCP, phù hợp với định hướng phát triển của TTCK Việt Nam và các thông lệ quốc tế. Hoạt động giao dịch, thanh toán bù trừ được điện tử hóa theo quy trình chuẩn góp phần tạo nên một sân chơi minh bạch, hiện đại cho các định chế tài chính gồm nhiều ngân hàng thương mại lớn, các NĐT có tổ chức trong và ngoài nước tham gia giao dịch.

Là thị trường giao dịch của các NĐT tổ chức, quy mô thị trường TPCP có sự tăng trưởng mạnh, đến hết tháng 4/2025 quy mô niêm yết TPCP đạt 2,35 triệu tỷ đồng, tăng gấp 14 lần so với năm 2009, xấp xỉ 20% GDP năm 2024. Thanh khoản TPCP 4 tháng đầu năm 2025 đạt mức 11.780 tỷ đồng/phiên, gấp 32,27 lần so với năm 2009.

Đặc biệt, HNX đã xây dựng đường cong lợi suất TPCP là công cụ chỉ báo xu hướng lãi suất trên thị trường, cung cấp thông tin tham khảo hữu ích cho cơ quan quản lý, tổ chức phát hành, cũng như thành viên về diễn biến lãi suất trên thị trường, góp phần hỗ trợ tích cực trong việc định hình khung lãi suất phát hành trái phiếu của Bộ Tài chính, hỗ trợ Kho bạc Nhà nước lựa chọn lãi suất trúng thầu.

Thị trường giao dịch chứng khoán phái sinh – công cụ phòng ngừa rủi ro hiệu quả

Ngày 10/8/2017, TTCK phái sinh chính thức được khai trương và đưa vào vận hành tại HNX. TTCK phái sinh đem đến cho NĐT cơ hội giao dịch sản phẩm tài chính có tính chất phức tạp, rủi ro cao, cơ hội cao, khác biệt hoàn toàn so với thị trường cơ sở. Với lợi thế giao dịch 2 chiều, có thể mua, bán liên tục ngay trong phiên, NĐT có thể kiếm lợi nhuận ngay cả khi thị trường cơ sở giảm mạnh. Nhờ đó, TTCK phái sinh không ngừng thu hút NĐT mới đến với thị trường, góp phần cải thiện cơ sở NĐT, thu hút thêm NĐT nước ngoài, đặc biệt là các nhà đầu tư tổ chức, góp phần thúc đẩy thanh khoản trên thị trường cơ sở.

Sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được đưa vào giao dịch là hợp đồng tương lai (HĐTL) chỉ số VN30 đã được thị trường quan tâm đón nhận. Theo lộ trình phát triển sản phẩm từ thấp đến cao, HNX lần lượt đưa vào giao dịch sản phẩm hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm và hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm dành riêng cho đối tượng NĐT tổ chức. Sau 8 năm hoạt động, thị trường có bước tăng trưởng rất tốt và ổn định, giao dịch sôi động, thu hút ngày càng nhiều NĐT tham gia thị trường với sản phẩm giao dịch chủ yếu là HĐTL VN30, chiếm tới 99,95% khối lượng giao dịch toàn thị trường.

Trong 4 tháng đầu năm 2025, khối lượng giao dịch bình quân HĐTL VN30 đạt 197.348 hợp đồng/phiên, cao gấp 18 lần năm 2017, khối lượng hợp đồng mở (OI) cuối tháng 4/2025 đạt 37.707 hợp đồng, gấp 4,67 lần năm 2017. Đến nay, TTCK phái sinh đã được vận hành liên tục, ổn định và đạt nhiều kết quả về mọi mặt, từng bước trở thành công cụ phòng ngừa rủi ro cho NĐT trên thị trường cơ sở, giúp ổn định tâm lý NĐT trong những đợt thị trường sụt giảm, duy trì dòng tiền trên TTCK.

Thị trường giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ – giao dịch tập trung tăng tính công khai, minh bạch

Từ năm 2017, với sự phát triển nhanh, mạnh của thị trường TPDN, đặc biệt là TPDNRL do có sự dịch chuyển vốn huy động từ kênh vay vốn ngân hàng sang phát hành trái phiếu trong bối cảnh tăng trưởng tín dụng giảm, khung pháp lý quản lý hoạt động phát hành và giao dịch TPDNRL ngày càng được hoàn thiện.

Triển khai các chủ trương, chính sách của Chính phủ về phát triển thị trường TPDNRL, Bộ Tài chính, UBCKNN, dù được chuẩn bị trong thời gian ngắn, song chỉ sau 9 tháng chạy đua với thời gian, hệ thống giao dịch TPDNRL giai đoạn 1 đã được hoàn thành và khai trương vận hành tại HNX vào ngày 19/7/2023 theo đúng chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Tài chính. Hệ thống giao dịch TPDNRL đi vào hoạt động đánh dấu bước phát triển quan trọng của thị trường TPDNRL, lần đầu tiên được quản lý giao dịch tập trung thông qua các thành viên giao dịch, đáp ứng tính minh bạch cho thị trường, hạn chế rủi ro cho NĐT trong giao dịch, đặc biệt là các NĐT cá nhân, đồng thời góp phần cải thiện tình hình phát hành TPDNRL trên thị trường sơ cấp, tạo điều kiện thuận lợi để DN huy động vốn.

Sau 2 năm đi vào hoạt động, hệ thống giao dịch TPDNRL được vận hành an toàn, thông suốt, đáp ứng yêu cầu thực tế của thị trường. Quy mô thị trường giao dịch TPDNRL đã có sự phát triển nhanh chóng, tại thời điểm cuối tháng 4/2025, hệ thống giao dịch TPDNRL có 1.207 mã trái phiếu của 258 tổ chức phát hành đăng ký giao dịch với giá trị ĐKGD theo mệnh giá đạt hơn 946 nghìn tỷ đồng. Thanh khoản bình quân trên thị trường đạt 4.807 tỷ đồng/phiên, tăng gấp 4 lần so với bình quân năm 2023. Hệ thống thành viên giao dịch TPDNRL có 55 thành viên gồm các CTCK và NHTM.

Cùng với sự gia tăng về thanh khoản trên thị trường thứ cấp là sự cải thiện tình hình phát hành TPDNRL trên thị trường sơ cấp. Tổng hợp thông tin công bố của các tổ chức phát hành qua HNX cho thấy, tại thị trường trong nước, năm 2024 có 110 doanh nghiệp phát hành thành công 463 đợt với giá trị phát hành đạt hơn 437.927 tỷ đồng, tăng 47,54% so với năm 2023. 4 tháng đầu năm 2025, có 27 đợt phát hành thành công với tổng giá trị phát hành TPDNRL đạt 42,437 tỷ đồng.

Sau gần 40 năm thực hiện công cuộc Đổi mới, Đất nước đang thực hiện những bước cải cách mạnh mẽ để chính thức bước sang kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. HNX, với vị trí là một cấu phần trong bộ máy xây dựng và vận hành TTCK Việt Nam, hiểu rõ sứ mệnh của mình, cam kết tiếp tục nâng cao chất lượng thị trường, phát triển các sản phẩm mới, đẩy mạnh công nghệ số, tăng cường hoạt động quản trị công ty, bảo vệ nhà đầu tư, sẵn sàng nhận các nhiệm vụ được giao, đóng góp vào sự phát triển của nền tài chính quốc gia và sự thịnh vượng chung của Đất nước.