Giải quyết tình trạng nợ xấu để nợ bớt xấu hoặc ra khỏi tình trạng nợ xấu nghĩa là phải tái cơ cấu DN. Đây chính là quá trình đẩy lùi tình trạng mất khả năng thanh toán, thiết lập lại cấu trúc vốn vững mạnh, cải thiện dòng tiền, xác lập những đối tác chiến lược, những mối quan hệ lâu dài, là điều kiện tiên quyết cho sự thành công của DN. Vì vậy, cần tập trung tái cấu trúc tài chính. Về bản chất, tài chính DN là các quan hệ kinh tế dưới hình thức giá trị nảy sinh gắn liền với việc tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ của DN trong quá trình hoạt động. Tái cơ cấu tài chính DN giúp cho DN cơ cấu lại tỷ trọng vốn và nguồn vốn tối ưu, sắp xếp lại và tối ưu hóa các hoạt động tài chính nhằm tăng doanh thu, cắt giảm chi phí. Vì vậy, theo nghĩa rộng thì tái cơ cấu tài chính bao gồm cả việc tái cơ cấu nguồn tài chính (sắp xếp lại các khoản nợ, thay đổi tỷ trọng vốn chủ sở hữu và vốn vay), tái cơ cấu quá trình sử dụng các nguồn lực, cũng như các hệ thống, cơ chế, công cụ kiểm soát hoạt động tạo lập và sử dụng các nguồn lực tài chính. Việc tái cơ cấu tài chính cũng sẽ kéo theo tái cơ cấu trách nhiệm pháp lý liên quan để tạo ra môi trường tài chính có lợi nhất cho DN. Cũng cần nói thêm rằng, trên thực tế tái cơ cấu nguồn tài chính và tái cơ cấu hoạt động sử dụng nguồn tài chính rất khăng khít với nhau bởi nguồn tài chính được huy động nhằm đáp ứng nhu cầu tài trợ cho các hoạt động của DN. Hai việc này phải được thực hiện song hành để đảm bảo lựa chọn nguồn lực nào tài trợ cho hoạt động được phù hợp nhất.

Theo “Đề án tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước (DNNN), trọng tâm là tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước giai đoạn 2011-2015" đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 929/QĐ-TTg nhấn mạnh việc xử lý nợ xấu của DNNN là một vấn đề quan trọng của tái cơ cấu DNNN và đến năm 2015 các tập đoàn, tổng công ty nhà nước phải xử lý dứt điểm nợ xấu… Đề án cũng đề cao vai trò DATC trong xử lý nợ xấu của DN và các ngân hàng…

Theo các chuyên gia kinh tế, trong vấn đề này, điều quan trọng nhất là phải xác định được thế nào là nợ xấu?. Hiện tại, ở Việt Nam, Chính phủ đã tiến hành xây dựng hệ thống phòng ngừa rủi ro nợ xấu trong nội bộ doanh nghiệp. Cụ thể, Bộ Tài chính đã xây dựng dự phòng đối với nợ xấu, trong đó có cơ chế DN tự xử lý, có nghĩa là DN phải trích lập các khoản phát hiện ra sẽ là nợ xấu làm dự phòng để có nguồn bù đắp. DN khi phát hiện có nợ xấu mà không trích lập theo đúng quy định dẫn đến không có nguồn xử lý nợ xấu thì đó là trách nhiệm của lãnh đạo các doanh nghiệp. Ngoài ra, Bộ Tài chính đã đưa ra giải pháp tái cơ cấu nợ hay hoán đổi nợ, yêu cầu giãn, giảm, khoanh nợ khi nền kinh tế gặp khó khăn. Bên cạnh đó, cần hoàn thiện cơ chế xóa nợ, phải xác định dưới góc độ chủ sở hữu của khoản nợ với chủ sở hữu DN ngồi lại với nhau, nếu chủ sở hữu nợ là Nhà nước thì Nhà nước được xóa. Việc xóa nợ xấu cho DN, hay nói cách khác là giảm vốn đầu tư là quyết định của hội đồng quản trị, đại hội cổ đông của DN.

Cùng với các giải pháp trên, một giải pháp nữa được Bộ Tài chính đang tập trung triển khai là củng cố nâng cao định chế mua bán nợ cho DATC. Theo ông Đặng Quyết Tiến – Phó Cục trưởng Cục Tài chính DN (Bộ Tài chính): Đây là giải pháp xử lý nợ có sự phát triển, coi nợ như hàng hóa, giao cho một DN mua, bán, kinh doanh hàng hóa này. Tất nhiên, mua hàng hóa sẽ có lúc cao lúc thấp, lúc đắt lúc rẻ. Cái cần quan tâm là làm sao những khoản nợ này tận dụng được, xử lý được, quay lại tạo ra một nguồn cho DN, hỗ trợ cho các nhà đầu tư tiếp tục duy trì, phát triển DN.

Thực tế, trong những năm qua, DATC đã xử lý nợ thành công cho một số trường hợp DN. Đến nay, DATC đã mua lũy kế được khoảng 8.000 tỷ đồng nợ xấu từ các TCTD thông qua 120 phương án và hiện đang đàm phán khoảng 5.000 tỷ đồng nợ xấu khác. Trong 120 phương án mua nợ có 77 phương án xử lý theo hình thức tái cơ cấu DN và đến nay đã hoàn tất được 47 phương án. Xét về mặt thuần tuý kinh doanh, việc mua và xử lý nợ tại DATC được đánh giá về tổng thể là thành công, thể hiện ở chỗ DATC liên tục kinh doanh có lãi, bảo toàn và phát triển vốn Nhà nước giao, liên tục nằm trong danh sách 1.000 DN đóng thuế thu nhập DN lớn nhất nước, bảo đảm việc làm và thu nhập cho người lao động… Tuy nhiên, điều quan trọng hơn là nhiều DN đã được DATC giải cứu thành công, mang lại tác động “song thắng” cho DN, Nhà nước và xã hội. Doanh nghiệp sau tái cơ cấu đã phục hồi phát triển, kinh doanh có hiệu quả, các chỉ tiêu về doanh thu, cổ tức, nộp ngân sách, thu nhập của người lao động được cải thiện. Nhà nước không những thu đủ thuế nợ đọng mà còn thu được hàng trăm tỷ đồng tiền thuế phát sinh hàng năm. Xã hội không bị lãng phí nguồn lực do phải xóa sổ DN mà còn được thêm công ăn việc làm cho người lao động và có điều kiện giải quyết các vấn đề an sinh xã hội. Mấy ai biết rằng có những mã cổ phiếu đang niêm yết trên sàn HNX (như SDG, KTS, SLS) đều đặn hàng năm được định hạng AAA và có mức chi trả cổ tức 20 – 30%, chỉ mấy năm trước đây thôi đã thuộc diện chết lâm sàng, chính quyền địa phương nhiều năm trời nỗ lực nhưng không cổ phần hóa được…

Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy, DATC đã đi vào hoạt động được một thời gian nhưng việc xử lý nợ xấu trong quá trình tái cơ cấu DNNN vẫn còn hạn chế so với quy mô nợ của các DN.

Nói về hạn chế của DATC, ông Đặng Quyết Tiến nhấn mạnh: Trước hết phải đề cập đến nhận thức của người dân, của nhà đầu tư, của DN. Phải khẳng định nếu coi nợ là một hàng hóa thì DATC là người đi mua hàng hóa đó, trong những hàng hóa đó có thứ mua được có thứ không thể mua được. Cũng theo ông Tiến, những hàng hóa không mua được thì ta phải bỏ đi hay nói cách khác có những khoản nợ của DN không thể tái tạo được, không thể cơ cấu lại thì ta phải sử dụng biện pháp mạnh mẽ hơn như giải thể, phá sản. Những hàng hóa có thể mua được, khoản nợ có thể phục hồi, có thể đảm bảo cho DN phát triển thì DATC mới xử lý vì suy cho cùng DATC cũng là một DN, cho dù là DN lợi nhuận hay phi lợi nhuận (sắp tới đề án nâng cao năng lực của DATC sẽ làm rõ nội dung này) thì vốn bỏ ra cũng phải được bảo toàn, mới đảm bảo được vai trò hoạt động của DATC.

Để DATC có thể giải quyết nợ xấu có hiệu quả hơn trong thời gian tới, các chuyên gia kinh tế cho rằng: Quan trọng nhất là chúng ta phải tạo cho DATC những điều kiện hoạt động thuận lợi. Cụ thể: Năng lực của DATC về con người phải được đổi mới. Năng lực ở đây có nghĩa là những cán bộ mua bán nợ của DATC phải trang bị được một trình độ nhất định để đảm bảo kiểm soát được rủi ro trong mua bán nợ, để đánh giá được các khoản nợ sau khi mua có hiệu quả hay không... Một vấn đề nữa là nguồn lực của DATC phải được bổ sung. Bổ sung không những bằng nguồn Nhà nước là chủ sở hữu cung cấp mà bằng những cơ chế để DATC có thể huy động nguồn lực trong dân, từ các DN, nhà đầu tư để chung sức xử lý nợ. Về mặt thể chế, tới đây, trong quá trình nâng cao năng lực của DATC, Bộ Tài chính tham mưu Chính phủ xây dựng một nghị định riêng cho hoạt động mua bán nợ để DATC đủ khuôn khổ pháp lý hoạt động. Bên cạnh đó, muốn xử lý nợ xấu của toàn bộ nền kinh tế thì rõ ràng nguồn lực cả về con người và vốn của DATC cần phải được củng cố, tăng cường. Giải pháp bền vững hơn cả là củng cố nguồn lực cho DATC không phải là từ ngân sách nhà nước mà tạo cho DATC một cơ chế để có thể huy động nguồn lực từ các nhà đầu tư trong và ngoài nước cho việc xử lý nợ này.

Ngoài ra, muốn xử lý nợ xấu DNNN thành công, cần khuyến khích các hoạt động mua bán nợ giữa các DNNN, ngân hàng thương mại và DATC; tăng quy mô, nâng cao năng lực về tài chính, quản trị, trách nhiệm và vai trò của DATC. Theo đó, cần ban hành các cơ chế liên quan đến hoạt động của DATC theo hướng tạo quyền chủ động cho DATC trong xử lý nợ cho phù hợp với thông lệ quốc tế; Ban hành các hướng dẫn thủ tục, trình tự bán nợ của VDB, để đẩy nhanh việc đàm phán mua nợ với VDB; Xây dựng cơ chế về việc yêu cầu các ngân hàng thương mại bán các khoản nợ xấu cho DATC hoặc bàn giao nguyên trạng các DNNN.

Trong trường hợp nguồn vốn DATC không đủ để thực hiện mua nợ gắn với tái cấu trúc DN, cho phép DATC được phát hành trái phiếu DN (Chính phủ bảo lãnh) hoặc cho DATC được vay vốn có hoàn trả từ nguồn Quỹ hỗ trợ sắp xếp DN Trung ương để thực hiện các nghiệp vụ tái cấu trúc DN gắn với xử lý nợ. Ngoài ra, để án cũng nêu rõ sẽ tăng vốn điều lệ của DATC lên 5.000 tỷ đồng (hiện tại là 2.481 tỷ đồng). Đối với hoạt động tiếp nhận nợ và tài sản tồn đọng loại khỏi giá trị DN, cần cho phép DATC được chủ động giải quyết vì đây là những tài sản thực tế không cần hoặc còn rất ít giá trị.