Các số liệu thống kê xuất, nhập khẩu hàng hóa được Tổng cục Hải quan công bố gần đây cho thấy, chỉ tính đến hết ngày 15/3/2013, Việt Nam đã xuất khẩu 525 triệu USD vàng, kim loại quý, đá quý và nhập khẩu các mặt hàng này với giá trị lên tới 461 triệu USD, tăng hơn 7 lần so với cùng kỳ năm 2012.

Sau khi các số liệu nói trên được công bố, một số ý kiến cho rằng sự gia tăng đột biến về kim ngạch xuất, nhập khẩu của nhóm hàng này chủ yếu là do hoạt động tạm xuất tái nhập vàng nguyên liệu của NHNN Việt Nam. Đồng thời, vàng thuộc nhóm mặt hàng nhập khẩu cần kiểm soát song mức tăng đột biến nêu trên đã làm cho giá trị nhập khẩu toàn nhóm (cần kiểm soát) tăng tới 42,3%.

Liệu hoạt động tạm xuất, tái nhập vàng nói trên có ảnh hưởng đến mục tiêu kiểm soát nhập siêu, đặc biệt là đối với nhóm hàng cần có sự kiểm soát về kim ngạch nhập khẩu hay không? Tuy nhiên, nếu xét đến bản chất kinh tế của hành động tạm nhập, tái xuất thì có thể thấy quy mô tạm xuất, tái nhập vàng của NHNN trong thời gian qua không tác động đến cán cân thương mại của Việt Nam.

Sau hàng loạt động thái của NHNN nhằm chấn chỉnh thị trường vàng lúc đó đang được cho là mang tính đầu cơ quá cao, đặc biệt là sau khi Chính phủ ban hành Nghị định số 24/2012/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh vàng, nhu cầu chuyển đổi vàng miếng phi SJC sang vàng miếng SJC trong dân chúng có xu hướng gia tăng.

Để thực hiện chuyển đổi, trước tiên, doanh nghiệp được phép gia công vàng miếng SJC phải kiểm định số vàng phi SJC đưa vào gia công thành vàng miếng SJC. Tuy nhiên, tốc độ kiểm định của doanh nghiệp khá hạn chế, quá trình kiểm định mất nhiều thời gian, không đáp ứng kịp thời nhu cầu chuyển đổi lớn, tập trung vào một thời gian của người dân.

Để khắc phục tình trạng đó và nhanh chóng góp phần bình ổn thị trường vàng, NHNN đã tổ chức thực hiện tạm xuất vàng miếng phi SJC và tái nhập vàng nguyên liệu tiêu chuẩn quốc tế để sản xuất vàng miếng SJC. Quy trình được thực hiện như sau:

Một số tổ chức tín dụng (TCTD) tạm xuất vàng phi SJC, sau đó tái nhập vàng nguyên liệu đạt tiêu chuẩn quốc tế (tức là vàng đã được kiểm định) với khối lượng tương đương khối lượng vàng tạm xuất. Số lượng vàng nguyên liệu tái nhập này được sử dụng để sản xuất vàng miếng SJC. Bởi vậy, về thực chất, đây có thể được hiểu là một hình thức thuê nước ngoài kiểm định vàng thông qua việc tạm xuất vàng chưa được kiểm định để tái nhập vàng đã được kiểm định nhằm rút ngắn thời gian kiểm định, đẩy nhanh quá trình chuyển đổi từ vàng miếng phi SJC sang vàng miếng SJC, góp phần giải quyết “nút thắt” do khâu kiểm định chậm. Hoạt động này chỉ thực hiện trong quý I/2013 với quy mô khoảng 10 tấn vàng.

Do quy mô tạm xuất, tái nhập vàng trong thời gian qua không lớn nên tác động đến cán cân thương mại của Việt Nam chỉ ở mức độ nhỏ.

Thứ nhất, xét về quy mô, theo số liệu của Tổng cục Hải quan, tính đến ngày 15/3/2013, kim ngạch xuất khẩu nhóm mặt hàng vàng, kim loại quý, đá quý đạt 525 triệu USD, chiếm 1,76% tổng kim ngạch xuất khẩu. Con số tương ứng đối với nhập mặt hàng này là 461 triệu USD, chiếm 1,58% tổng kim ngạch nhập khẩu. Như vậy, có thể thấy tuy giá trị xuất, nhập khẩu nhóm hàng này tăng khá mạnh so với cùng kỳ 2012, nhưng vẫn chỉ chiếm tỷ trọng không đáng kể trong tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu.

Thứ hai, về mục tiêu kiểm soát nhập siêu: do đây là hoạt động tạm xuất, tái nhập với số lượng như nhau, chỉ chênh lệch không lớn về giá nên kim ngạch xuất và nhập gần như cân bằng, do đó không tác động đến mục tiêu kiểm soát nhập siêu. Tất nhiên, do vàng thuộc nhóm hàng nhập khẩu cần được kiểm soát nên hoạt động tái nhập vàng đã làm gia tăng đáng kể kim ngạch của nhóm như một số ý kiến lo ngại. Tuy nhiên, cần xem xét đánh giá vấn đề một cách toàn diện và đúng bản chất hơn. Mục tiêu của hoạt động nhập khẩu này là góp phần ổn định thị trường vàng trong nước. Ngoại tệ để đáp ứng cho việc tái nhập vàng được sử dụng từ nguồn ngoại tệ thu từ tạm xuất vàng trước đó, không ảnh hưởng đến cung – cầu ngoại tệ nói chung của nền kinh tế.

Với những ý nghĩa kinh tế như vậy, hoạt động tạm xuất, tái nhập vàng của NHNN thời gian qua là cần thiết. Đây là một giải pháp mang tính tình thế, góp phần ổn định thị trường vàng trong nước với chi phí ở mức có thể chấp nhận được và không ảnh hưởng đến các mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô khác, đặc biệt là cán cân thương mại của Việt Nam.