Giới thiệu

Bối cảnh vừa đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội, vừa duy trì phát triển bền vững, đòi hỏi người tiêu dùng cần gia tăng tiêu dùng xanh nhằm bảo vệ môi trường. Các nghiên cứu trước cho rằng, thúc đẩy tiêu dùng xanh cần có nhiều giải pháp phù hợp và cần có sự ủng hộ của các bên liên quan, từ chính phủ, doanh nghiệp (DN), người tiêu dùng.

Wu và Long (2024) cho rằng, DN có thể thực hiện chiến lược truyền thông xanh nhằm kích thích vào nhận thức của cá nhân về môi trường để hình thành thái độ, hành vi của người tiêu dùng mua sản phẩm xanh. Hong và cộng sự (2024) rằng, cần có thêm thời gian để giúp khách hàng thay đổi thói quen chuyển sang tiêu dùng xanh.

Ogiemwonyi và Jan (2023) cho rằng, niềm tin đạo đức của người tiêu dùng, đạo đức môi trường, nghĩa vụ đạo đức và sự sẵn sàng sử dụng sản phẩm xanh có ảnh hưởng tích cực đến tiêu dùng xanh, đặt ra chính phủ các nước gia tăng niềm tin của người tiêu dùng khi sử dụng sản phẩm xanh nhằm thúc đẩy tiêu dùng xanh với mục tiêu phát triển bền vững và thúc đẩy tiêu dùng có trách nhiệm.

Nghiên cứu này tổng quan các nghiên cứu về hành vi tiêu dùng xanh của người tiêu dùng từ các nghiên cứu được xuất bản trong những năm gần đây, từ đó hệ thống bức tranh chung về hành vi tiêu dùng xanh của người tiêu dùng trước thách thức ô nhiễm môi trường đang có ảnh hưởng tiêu cực tới chất lượng cuộc sống người dân và xã hội.

Các nghiên cứu tiêu biểu về hành vi tiêu dùng xanh

Wu và Long (2024) cho rằng, biến đổi khí hậu cùng với ô nhiễm do phát triển công nghiệp, tiêu dùng quá mức có ảnh hưởng ngày càng xấu hơn đến môi trường sống của con người, do đó, người dân ngày có nhận thức ngày càng cao đối với mục tiêu phát triển bền vững. Chính vì vậy, giảm thiểu tác hại đến môi trường bằng cách tăng cường hành vi tiêu dùng xanh mang lại cho môi trường ngày trong sạch hơn, duy trì hoạt động bảo vệ môi trường. Wu\và Long (2024) cho rằng, nhiều DN đang phát triển các chiến lược truyền thông xanh nhằm tác động đến người tiêu dùng mua sản phẩm xanh. Truyền thông xanh tập trung vào nhận thức của cá nhân về môi trường thông qua kích thích nhận thức và hình thành thái độ, hành vi của người tiêu dùng đối với môi trường.

Nghiên cứu cho rằng, giao tiếp xanh đề cập đến quá trình truyền bá thông tin liên quan đến quảng cáo xanh, nhãn sinh thái và các chiến lược, phương tiện nâng cao về nhận thức, giao tiếp, thái độ, cảm xúc và trong đó mạng xã hội có thể là kênh truyền thông quan trọng thúc đẩy trách nhiệm xã hội trong DN để phát triển nhanh chóng và thúc đẩy đối thoại DN, khách hàng, nhà đầu tư và các nhà hoạt động, truyền đạt các sáng kiến xanh để thúc đẩy tiêu dùng bền vững.

Như vậy, thúc đẩy tiêu dùng xanh còn là giải pháp nhằm thực hiện tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải. Tư duy xanh, tiếp thị truyền thông xã hội và khả năng tiếp thu truyền thông xanh là yếu tố có ảnh hưởng quan trọng đến thái độ xanh và ý định tiêu dùng xanh. Mối quan hệ giữa tiếp thị truyền thông xã hội và ý định tiêu dùng xanh được điều hòa bởi thái độ xanh và được điều tiết bởi niềm tin xanh. Nghiên cứu có ý nghĩa trong xác định các phương thức cải thiện hoạt động truyền thông xanh và trau dồi hơn hành vi xanh, thúc đẩy hình vi tiêu dùng xanh của người tiêu dùng nhằm mục tiêu phát triển bền vững.

Khi nền kinh tế phát triển luôn kéo theo những vấn đề liên quan tới môi trường và sử dụng tài nguyên, có thể ảnh hưởng tới chất lượng sống của con người, do đó nhận thức về tìm ra giải pháp cho ô nhiễm môi trường hướng tới phát triển bền vững trở nên cấp thiết. Hong và cộng sự (2024) cho rằng, phát triển bền vững cần hướng tới ưu tiên sản xuất và tiêu dùng bền vững, tối ưu hóa hệ sinh thái, xã hội, gắn với cuộc sống có chất lượng cao hơn. Tiêu dùng xanh có thể làm giảm tác động của hiện tượng nóng lên toàn cầu, trong khi mua sắm xanh liên quan đến tiêu thụ các sản phẩm không gây hại cho môi trường. Vì vậy, tiêu dùng xanh khuyến khích người tiêu dùng tập trung vào hàng hóa và dịch vụ thân thiện với môi trường, hoặc sử dụng các vật liệu tái tạo và tái chế, giúp giảm chất thải và ô nhiễm. Một số DN có chính sách hỗ trợ người tiêu dùng gia tăng tiêu dùng xanh. Điều này giúp DN phát triển bền vững và thân thiện với môi trường trong chuỗi sản xuất và cung ứng. Hong và cộng sự (2024) nhận thấy, ngày có nhiều DN sản xuất hàng hóa thân thiện với môi trường và người tiêu dùng càng có xu hướng mua sản phẩm xanh. Tuy vậy, cũng có bộ phận khách hàng dù có quan tâm tới vấn đề sinh thái và môi trường, nhưng chưa sẵn sàng thay đổi thói quen, chưa chuyển sang tiêu dùng xanh.

Thông qua lý thuyết giá trị - niềm tin – chuẩn mực và áp dụng hành vi tiêu dùng xanh tại Trung Quốc, Hong và cộng sự (2024) nghiên cứu trên 1074 người tham gia và cho rằng, giá trị sinh quyển, vị tha, mô hình sinh thái mới, nhận thức về hậu quả, trách nhiệm và chuẩn mực cá nhân có ảnh hưởng đáng kể đến ý định thực hành tiêu dùng xanh, ảnh hưởng tích cực đến áp dụng thực hành tiêu dùng xanh. Do đó, thúc đẩy nhận thức và trách nhiệm sinh thái, các giá trị và niềm tin xanh, củng cố các chuẩn mực cá nhân có thể khuyến khích thực hành tiêu dùng xanh tại Trung Quốc, các DN có thể được hưởng lợi thông qua thúc đẩy xanh và bền vững.

Ogiemwonyi và Jan (2023) cho rằng, thập kỷ vừa qua thế giới đã đạt được nhiều thành tựu trong tiến bộ kinh tế, tuy nhiên các vấn đề về môi trường đã gia tăng những bất ổn và tác động tới hệ thực vật và động vật. Định hướng phát triển bền vững đòi hỏi DN và xã hội, người tiêu dùng thể hiện có trách nhiệm với môi trường, điều này dẫn dắt xã hội chuyển sang sử dụng sản phẩm hoặc tiêu dùng xanh. Sản phẩm xanh là sản phẩm không độc hại đã được sản xuất và có thể được tái chế, và đặc biệt là an toàn đến môi trường, nó bao gồm việc đóng gói, sản xuất, tái chế, chế biến, bảo tồn năng lượng, xử lý chất thải tích hợp.

Ogiemwonyi và Jan (2023) còn đánh giá nhu cầu sử dụng các sản phẩm xanh ngày trở nên quan trọng và hình thành thị trường xanh phát triển. Tuy vậy, khi tiêu dùng xanh, người tiêu dùng thường trả nhiều tiền hơn cho sản phẩm và do đó cũng củng cố thêm giá trị chất lượng cao cho sản phẩm, hoặc nâng cao trách nhiệm của người tiêu dùng đối với phát triển xã hội nhằm giảm thiểu rủi ro môi trường trong xã hội hiện đại. Thông qua phân tích sâu hơn trên 262 người tiêu dùng thông qua mô hình phương trình cấu trúc, nghiên cứu cho thấy niềm tin đạo đức của người tiêu dùng, đạo đức môi trường, nghĩa vụ đạo đức và sự sẵn sàng sử dụng sản phẩm xanh có ảnh hưởng tích cực đến tiêu dùng xanh. Đạo đức môi trường và nghĩa vụ đạo đức có ảnh hưởng tương đối đến việc sẵn sàng sử dụng sản phẩm xanh, và do đó thúc đẩy tiêu dùng xanh đòi hỏi doanh nghiệp cần có chiến lược phù hợp phù hợp với mục tiêu phát triển bền vững và đồng thời xã hội thúc đẩy tiêu dùng có trách nhiệm.

Sử dụng năng lượng tại các gia đình làm gia tăng khí thải carbon, ngoài ra khí thải carbon còn do các hành vi lựa chọn mua hàng của từng gia đình, Xu và cộng sự (2024) cho rằng, giảm lượng khí thải carbon thông qua khuyến khích các hộ gia đình tiêu thụ ít sản phẩm sử dụng carbon, thúc đẩy phát triển bền vững. Theo Xu và cộng sự, đưa kỹ thuật số và công nghệ thông tin, truyền thông sẽ cải thiện mức tiêu dùng và định hình mô hình tiêu dùng tối ưu trong từng gia đình, có thể tác động đến nhu cầu năng lượng. Hơn nữa, còn có vai trò của tài chính trong các vấn đề liên quan đến năng lượng, khi các công ty được tiếp cận tín dụng có mức sử dụng năng lượng có ảnh hưởng tới phát thải khí carbon ra môi trường, do đó các nguồn lực tài chính có thể định hình hành vi tiêu dùng đối với người tiêu dùng. Mặc khác, khi kinh tế phát triển, sự gia tăng nhu cầu tiêu dùng có thể làm gia tăng mối lo ngại về việc đáp ứng các yêu cầu về năng lượng để đáp ứng nhu cầu về hàng hóa, dịch vụ và sự gia tăng lượng khí thải carbon.

Xu và cộng sự (2024) khẳng định, sử dụng kỹ thuật số nhiều hơn có xu hướng có lượng khí thải carbon cao hơn, do đó đưa kỹ thuật số có thể cải thiện mức tiêu thụ của từng hộ gia đình, và do đó sẽ định hình mô hình tiêu dùng phù hợp hơn. Hơn nữa, đưa kỹ thuật số vào có thể cải thiện tiêu dùng xanh nhờ hiệu quả năng lượng cao. Do đó, cần cải thiện chất lượng kỹ thuật số để có thể giúp gia tăng hành vi tiêu dùng xanh của người tiêu dùng.

Nghiên cứu tại Pháp, Montoya-Villalobos (2023) cho rằng, nhận thức về môi trường của người Pháp đã có sự cải thiện hơn trong thời gian gần đây và họ coi nền kinh tế phải có định hướng theo chiều sâu nhằm thúc đẩy hoạt động sản xuất, tiêu dùng theo hướng bảo vệ môi trường, sức khỏe và gắn kết xã hội. Sự lo ngại do sử dụng một số sản phẩm truyền thống làm ảnh hưởng tới chất lượng môi trường, do đó dẫn tới sự tăng trưởng thị trường hàng hóa xanh, đặc biệt là các sản phẩm hữu cơ, những hàng hóa này có thể được tái chế nhiều lần, ít tiêu tốn tài nguyên, giảm số lượng bao bì, nên giảm được tác động đến môi trường nhiều hơn so với các hàng hóa thông thường. Montoya-Villalobos (2023) cho rằng, sự bi quan về xác suất của người tiêu dùng về việc nhận ra kết quả tồi tệ nhất có thể xảy ra khi tiêu dùng hàng hóa xanh có tác động tiêu cực đến nhu cầu xanh, nhưng niềm tin tăng lên không phải lúc nào cũng có khả năng thúc đẩy nhu cầu xanh. Cũng theo tác giả, trong điều kiện không chắc chắn, mức tiêu dùng xanh của cá nhân ở trạng thái cân bằng có thể cao hơn mức tiêu dùng cá nhân ở mức tối ưu của xã hội.

Nghiên cứu tại các nước trong khu vực Liên minh châu Âu (EU), Luan và cộng sự (2023) cho rằng, việc tiêu dùng không bền vững của người tiêu dùng trực tiếp có tác động lớn tới suy thoái môi trường, đặt ra yêu cầu yêu cầu tăng cường tiêu dùng xanh và các nước EU thực hiện chính sách sản phẩm bền vững thông qua nhãn sinh thái, mua sắm, thiết kế sinh thái cho sản phẩm. Cách cung cấp thông tin bền vững về sản phẩm thúc đẩy hoạt động tiêu dùng bền vững của người tiêu dùng. Theo Luan và cộng sự, khuyến khích thu hút nhiều sự chú ý hơn từ các cá nhân độc lập, do đó quá trình xử lý thông điệp của người tiêu dùng với các khung quy định khác nhau, cung cấp nhận thức về giá trị tương tác ba chiều nhằm thúc đẩy tiêu dùng xanh.

Kết luận

Ô nhiễm môi trường đang gia tăng tạo áp lực tới phát triển kinh tế bền vững và mục tiêu theo đuổi thịnh vượng tại các quốc gia. Áp lực phát triển kinh tế đòi hỏi nền kinh tế gia tăng sử dụng năng lượng cũng như hoạt động tiêu dùng, sản xuất, tạo áp lực lên xã hội và môi trường. Do đó, thúc đẩy tiêu dùng xanh của người tiêu dùng là nhu cầu cấp thiết giúp nền kinh tế vận hành có hiệu quả hơn, ít gây phát thải khí carbon, giảm lệ thuộc vào tiêu dùng năng lượng, đảm bảo phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Kết quả nghiên cứu cho thấy, hành vi tiêu dùng xanh phải xuất phát từ gia tăng nhận thức về hậu quả, trách nhiệm xã hội của người tiêu dùng, đồng thời có chiến lược truyền thông xanh phù hợp nhằm định hình thái độ, hành vi của người tiêu dùng.

Tài liệu tham khảo:

1. Hong, Y., Al Mamun, A., Masukujjaman, M., & Yang, Q. (2024). Significance of the environmental value-belief-norm model and its relationship to green consumption among Chinese youth. Asia Pacific Management Review, 29(1), 127–140. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.apmrv.2023.10.002;
2. Luan, J., Filieri, R., Xiao, J., Han, Q., Zhu, B., & Wang, T. (2023). Product information and green consumption: An integrated perspective of regulatory focus, self-construal, and temporal distance. Information & Management, 60(2), 103746. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.im.2022.103746;
3. Montoya-Villalobos, M. J. (2023). Green consumption: The role of confidence and pessimism. Ecological Economics, 205, 107733. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2022.107733;
4. Ogiemwonyi, O., & Jan, M. T. (2023). The correlative influence of consumer ethical beliefs, environmental ethics, and moral obligation on green consumption behavior. Resources, Conservation & Recycling Advances, 19, 200171. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.rcradv.2023.200171.