Cơ hội an sinh cho hộ kinh doanh cá thể

Trước đây, các chủ hộ kinh doanh cá thể không thuộc nhóm tham gia BHXH bắt buộc nên chỉ có thể tham gia BHXH tự nguyện với những quyền lợi hạn chế. Tuy nhiên, từ ngày 1/7/2024, chủ hộ kinh doanh cá thể có đăng ký kinh doanh sẽ chính thức thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc.

Việc quy định bắt buộc đã mở ra cơ hội tiếp cận các chính sách an sinh xã hội bền vững cho hàng triệu người dân đang hoạt động kinh doanh độc lập - vốn trước đây gần như đứng ngoài lề hệ thống an sinh.

Hơn nữa, việc chủ quán, tiểu thương... tham gia BHXH bắt buộc mang nhiều ý nghĩa cả về mặt kinh tế, xã hội lẫn quyền lợi cá nhân. Thực tế, đây là đối tượng làm việc không có hợp đồng, không nghỉ hưu đúng nghĩa, không được hưởng các chế độ như người lao động trong doanh nghiệp.

Tham gia BHXH bắt buộc sẽ giúp họ có lương hưu khi đến tuổi nghỉ (nếu đóng đủ thời gian quy định); được chăm sóc y tế khi nghỉ hưu; được hưởng các chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, tử tuất... theo quy định.

Nhìn xa hơn, tham gia lưới an sinh sẽ giúp họ không còn phụ thuộc hoàn toàn vào con cháu hay nguồn thu không ổn định khi lớn tuổi; giảm nguy cơ rơi vào nghèo đói khi về già - một thực tế phổ biến ở lao động phi chính thức không tham gia BHXH.

Bên cạnh đó, việc mở rộng BHXH bắt buộc tới chủ quán, tiểu thương cũng giúp thu hẹp khoảng cách giữa lao động chính thức và phi chính thức; góp phần đảm bảo sự công bằng và phát triển bền vững hệ thống an sinh xã hội của quốc gia.

Tại bộ phận “Một cửa” của BHXH TP. Huế, mỗi ngày đều có hàng chục người dân đến tìm hiểu về chính sách BHXH, trong đó không ít chủ hộ kinh doanh. Theo bà Bùi Thị Thu Lý - Phó Giám đốc BHXH TP. Huế, cơ quan BHXH đang tích cực đẩy mạnh truyền thông để người dân nắm rõ các điểm mới của Luật. Các hình thức tuyên truyền được triển khai đa dạng như tổ chức hội nghị, hội thi, truyền thông tại bộ phận “Một cửa”, trung tâm dịch vụ việc làm, mạng xã hội và cổng thông tin điện tử của cơ quan BHXH…

“Đến tháng 3/2025, toàn TP. Huế có gần 19.000 hộ kinh doanh đang hoạt động, một lực lượng lao động đông đảo đang được tiếp cận với chính sách an sinh lần đầu tiên mang tính bắt buộc”, bà Lý chia sẻ.

Chính sách linh hoạt, dễ tiếp cận

Với chủ hộ kinh doanh có đăng ký được đưa vào nhóm đóng BHXH bắt buộc, Chính phủ đang xây dựng Nghị định hướng dẫn và lộ trình thực hiện. Cụ thể, từ ngày 1/7/2025, áp dụng với những chủ hộ kinh doanh đăng ký nộp thuế theo phương pháp kê khai; các chủ hộ còn lại bắt buộc tham gia BHXH từ ngày 1/7/2029.

Như vậy, lộ trình đã rút ngắn lại còn 2 mốc thời gian 2025 và 2029. Việc đặt ra lộ trình giúp giảm áp lực phải tham gia ngay với nhóm chủ hộ kinh doanh nhỏ lẻ; đồng thời ngành BHXH cũng có thời gian chuẩn bị cho việc quản lý những người tham gia.

Theo Nghị định số 01/2021/NĐ-CP ngày 4/1/2021 của Chính phủ về đăng ký doanh nghiệp thì hộ kinh doanh là tổ chức do cá nhân hoặc thành viên hộ gia đình đứng tên đăng ký. Với chính sách mới, chủ hộ sẽ được lựa chọn mức lương làm căn cứ đóng BHXH nhưng không thấp hơn mức tham chiếu (hiện là 2.340.000 đồng/tháng) và không vượt quá 20 lần mức này.

Như vậy, mức đóng của nhóm này dự kiến bằng 25% tiền lương bình quân làm căn cứ đóng BHXH (22% vào quỹ hưu trí, tử tuất và 3% vào quỹ ốm đau, thai sản). Mức tham chiếu hiện hành là lương cơ sở 2,34 triệu đồng. Nếu chủ hộ kinh doanh chọn mức thấp nhất làm căn cứ đóng BHXH thì mỗi tháng là 585.000 đồng và cao nhất là 11,7 triệu đồng. Chủ hộ có thể đóng theo từng tháng, 3 tháng hoặc 6 tháng một lần tùy nhu cầu. Đây được xem là cách tiếp cận hợp lý, vừa tạo điều kiện cho người lao động tự do chủ động tài chính, vừa đảm bảo sự ổn định của quỹ BHXH trong dài hạn.

Hết tháng 5/2025, TP. Hà Nội có hơn 1.000 hộ kinh doanh cá thể đã tham gia BHXH với gần 6.000 lao động. Dù chưa bắt buộc, nhưng một bộ phận chủ hộ kinh doanh cá thể đã chủ động tiếp cận chính sách an sinh.

Từ ngày 1/7 tới, khi Luật BHXH 2024 có hiệu lực, cơ quan BHXH sẽ đưa nhóm này vào diện bắt buộc; đồng thời phối hợp với Chi cục Thuế rà soát các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỉ đồng để tuyên truyền, vận động tham gia BHXH.