Sáng 27/3/2025, Ban Chỉ đạo về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số của Cục Hải quan (Bộ Tài chính) họp phiên thứ hai sau khi được thành lập vào giữa tháng 3/2025.

Động lực cải cách thủ tục trong lĩnh vực hải quan

Báo cáo tại buổi họp, ông Lê Đức Thành, Trưởng Ban Công nghệ thông tin và Thống kê hải quan đã nêu ra thực trạng của hệ thống công nghệ thông tin (CNTT) hải quan, trong đó có Hệ thống cốt lõi là Hệ thống VNACCS/VCIS.

Đến nay, Hệ thống VNACCS/VCIS đã được triển khai tại 100% đơn vị hải quan với hơn 99,65% doanh nghiệp xuất nhập khẩu (DN XNK) tham gia, xử lý 99% tờ khai XNK với hiệu suất vận hành 24/7 ổn định, an ninh, an toàn và hiệu quả.

Trong 10 năm qua, Hệ thống VNACCS/VCIS đóng vai trò quan trọng đối với nền kinh tế Việt Nam, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, thu hút đầu tư, du lịch, nâng cao năng lực cạnh tranh của DN Việt Nam và là động lực để cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực hải quan và các bộ, ngành, hướng tới Chính phủ điện tử.

Hệ thống VNACCS/VCIS đóng vai trò là hệ thống CNTT trọng yếu của quốc gia nói chung và của cơ quan Hải quan nói riêng.

Chỉ tính riêng trong năm 2024 đã có 16,8 triệu tờ khai của 106 nghìn DN với kim ngạch ước tính khoảng 780 tỷ USD đã được thực hiện trên hệ thống CNTT.

Như vậy, trung bình 1 ngày, hệ thống CNTT đã xử lý khoảng 46 nghìn tờ khai XNK với kim ngạch ước tính trên 2,1 tỷ USD.

Cục Hải quan cho rằng, với vai trò quan trọng, Hệ thống VNACCS/VCIS đã giúp hiện thực hóa các mục tiêu của Chính phủ Việt Nam về triển khai Cơ chế một cửa quốc gia và kết nối Cơ chế một cửa ASEAN, hoàn thành các mục tiêu cải cách hành chính của Chính phủ Việt Nam theo các Nghị quyết của Chính phủ.

Cùng với hệ thống VNACCS/VCIS, hệ thống CNTT vệ tinh do cơ quan Hải quan xây dựng đóng vai trò là hệ thống CNTT trọng yếu trong công tác nghiệp vụ hải quan. Trong khi Hệ thống VNACCS/VCIS phục vụ chủ yếu việc tiếp nhận, cấp số và phân luồng tờ khai thì các hệ thống CNTT vệ tinh phải thực hiện tất cả các nghiệp vụ quản lý hải quan còn lại: Bao gồm công tác quản lý, thu thuế XNK, công tác giám sát hải quan, công tác quản lý rủi ro, công tác kiểm tra sau thông quan, công tác điều tra chống buôn lậu và xử lý vi phạm…

Ngoài ra, cũng theo ông Lê Đức Thành, hiện tại, Cơ chế một cửa quốc gia phục vụ triển khai thủ tục hành chính cho 13 bộ, ngành; thường xuyên có khoảng 60 nghìn DN thực hiện thủ tục hành chính với khoảng trên 4 triệu giao dịch/năm; thủ tục cho tàu thuyền XNC tại các cảng biển trên toàn quốc cũng như tàu bay XNC tại các sân bay quốc tế đều được thực hiện thông qua Cơ chế một cửa quốc gia.

Bên cạnh đó, mỗi năm có trung bình trên 400 nghìn chứng nhận xuất xứ (C/O) điện tử được trao đổi thông qua Cơ chế một cửa quốc gia, tiết kiệm ít nhất 8 triệu USD (tính riêng chi phí chuyển phát 20 USD cho một bộ C/O giấy) cho DN. Ngoài ra, cơ quan Hải quan đang xúc tiến mở rộng sang việc trao đổi các chứng từ hành chính thương mại khác như chứng nhận kiểm dịch động vật, tờ khai XK...

Tập trung xây dựng hệ thống thay thế

Tuy nhiên, với tốc độ tăng trưởng của thương mại Việt Nam, từ năm 2018 đến nay, Hệ thống VNACCS/VCIS hoạt động trong tình trạng quá tải và đã vượt ngưỡng thiết kế hơn 200%. Trong đó, số lượng tờ khai năm 2024 vượt quá ngưỡng thiết kế cho năm 2018 hơn 37%. Số lượng DN XNK sử dụng hệ vượt quá ngưỡng thiết kế cho năm 2018 hơn 23%. Trong suốt quá trình sử dụng, hệ thống chưa được thay thế hoặc nâng cấp. Lưu lượng dữ liệu và các giao dịch phải xử lý… đều đang quá tải.

Ở góc độ quản lý, Hệ thống VNACCS/VCIS vẫn còn một số hạn chế như chỉ đáp ứng một phần các yêu cầu nghiệp vụ thông quan hàng hóa, nhưng chưa bao quát đầy đủ các chức năng khác như quản lý thuế, giám sát hải quan và quản lý rủi ro. Đó là nguyên nhân ngành Hải quan phải duy trì các hệ thống vệ tinh để hỗ trợ các nghiệp vụ còn thiếu.

Bên cạnh đó, trong quá trình sử dụng, DN gặp phải một số khó khăn như việc khai báo hải quan bị giới hạn về số lượng ký tự và số dòng hàng, dẫn đến phải khai nhiều tờ khai cho lô hàng lớn. Hệ thống cũng chưa hỗ trợ đầy đủ việc theo dõi hàng hóa tạm nhập tái xuất theo mục đích cụ thể và chưa cho phép khai báo trong trường hợp người tái xuất khác với người tạm nhập. Việc quản lý vận chuyển độc lập gặp khó khăn do thông tin truyền giữa các hệ thống có độ trễ.

Xác định hệ thống CNTT có vai trò rất quan trọng, ngành Hải quan đã triển khai nhiều giải pháp kỹ thuật nhằm đảm bảo an toàn thông tin mạng, an ninh mạng cho hệ thống CNTT.

Nêu định hướng áp dụng công nghệ số trong hoạt động quản lý nhà nước về hải quan giai đoạn 2025-2030, Cục trưởng Cục Hải quan Nguyễn Văn Thọ cho biết, cơ quan Hải quan sẽ áp dụng toàn bộ hạ tầng và kiến trúc phần mềm ứng dụng mô hình điện toán đám mây (Cloud Computing); áp dụng ứng dụng di động (Mobile App) để giao tiếp và cung cấp tiện ích cho khách hàng (chủ yếu phục vụ tra cứu nhanh), hỗ trợ công chức Hải quan trong công tác kiểm tra thực tế hàng hóa và giám sát tại hiện trường; áp dụng kho dữ liệu lớn (Big Data) cho các cơ sở dữ liệu lõi của hệ thống nhằm phục vụ cho công tác quản lý rủi ro, quản lý thuế, kiểm định, tạo lập cơ sở dữ liệu tri thức để từng bước áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI); áp dụng internet vạn vật (IoT) cho công tác giám sát hải quan tại hiện trường, giám sát vận chuyển hàng hóa đang chịu sự kiểm tra, giám sát hải quan.

Đáng chú ý, bước đầu cơ quan Hải quan sẽ áp dụng trí AI nhận dạng hình ảnh (OCR) cho bài toán số hóa các chứng từ thương mại và giám sát tự động tại các cửa khẩu; bài toán xây dựng trợ lý ảo để hỗ trợ kiểm tra mã số, trị giá cho cả công chức Hải quan và cho khách hàng, Cục trưởng Nguyễn Văn Thọ nhấn mạnh.