Bổ sung quy định mới về phí nước thải, đảm bảo sát thực tiễn
Bộ Tài chính đang tổ chức lấy ý kiến góp ý cho dự thảo Nghị định của Chính phủ quy định phí bảo vệ môi trường (BVMT) đối với nước thải, nhằm khắc phục bất cập, đồng bộ với pháp luật hiện hành và phù hợp thực tiễn.

Nhiều bất cập trong thực tiễn
Theo Luật Phí và lệ phí, phí BVMT đối với nước thải thuộc thẩm quyền quy định của Chính phủ. Ngày 5/5/2020, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 53/2020/NĐ-CP quy định chi tiết về vấn đề này.
Qua tổng kết của Bộ Tài chính, chính sách thu phí BVMT đối với nước thải được các địa phương nghiêm túc triển khai và đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Việc thu phí đã góp phần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của các tổ chức, cá nhân; đồng thời buộc các đối tượng xả thải phải đóng góp kinh phí phục vụ cho công tác xử lý, cải tạo và phục hồi môi trường. Số thu từ phí này tăng đều qua các năm, từ 2.200 tỷ đồng năm 2022 lên 2.804 tỷ đồng năm 2023 và đạt 3.338 tỷ đồng trong năm 2024.
Tuy nhiên, Bộ Tài chính đánh giá, một số quy định của Nghị định số 53/2020/NĐ-CP không còn phù hợp với quy định pháp luật hiện hành. Đồng thời, chưa phù hợp với việc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính và chính quyền địa phương 2 cấp; chưa đảm bảo thực hiện chủ trương của Nhà nước về việc chuyển đổi số quốc gia và chưa phù hợp với thực tiễn.
Trước hết, về nguồn tiếp nhận nước thải, Nghị định số 53/2020/NĐ-CP quy định đây là các dạng tích tụ nước tự nhiên và nhân tạo có mục đích sử dụng xác định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định. Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước thải công nghiệp số 40:2011/BTNMT đưa ra định nghĩa hẹp hơn, trong khi Quy chuẩn số 40:2025/BTNMT (thay thế) lại không đưa ra định nghĩa. Điều này đòi hỏi cần có sự thống nhất và mở rộng phạm vi nguồn tiếp nhận phù hợp với quy định mới.
Về quản lý nước thải, pháp luật BVMT hiện hành chỉ yêu cầu các cơ sở có khối lượng nước thải từ 200 m³ hoặc 500 m³/ngày trở lên phải quan trắc, tùy loại hình hoạt động. Trong khi đó, phí BVMT hiện áp dụng cho đối tượng xả từ 20 m³/ngày trở lên nhưng lại chưa có quy định cụ thể về cách xác định hàm lượng các thông số ô nhiễm để tính phí. Điều này dẫn đến bất cập trong việc kê khai và nộp phí BVMT đối với nước thải.
Liên quan đến thay đổi tổ chức bộ máy nhà nước, Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 quy định đơn vị hành chính được tổ chức thành 2 cấp: cấp tỉnh và cấp xã, bỏ cấp huyện. Trong khi đó, Nghị định số 53/2020/NĐ-CP lại giao Phòng Tài nguyên và Môi trường cấp huyện thu phí đối với nước thải công nghiệp và giao UBND phường, thị trấn thu phí đối với nước thải sinh hoạt từ các tổ chức, hộ kinh doanh, cá nhân tự khai thác nước.
Thực tế thời gian qua, việc thu phí này hầu như không triển khai được do số lượng đối tượng ít, mạng lưới cấp nước sạch ngày càng phủ rộng và nguồn nước tự khai thác thường kém chất lượng. Ngoài ra, bộ máy thu phí ở cấp cơ sở thiếu chuyên môn về môi trường và tài chính, khiến quy định này không đảm bảo tính khả thi.
Đối với tính phí của cơ sở quan trắc nước thải tự động, Nghị định số 53/2020/NĐ-CP yêu cầu lấy giá trị trung bình ngày của kết quả quan trắc để tính phí. Cách tính này khá phức tạp và dễ phát sinh sai lệch do các sự cố kỹ thuật như mất điện, lỗi phần mềm, bảo dưỡng hoặc chênh lệch từ 20% đến 30% so với kết quả quan trắc định kỳ, dù đã hiệu chuẩn theo quy định. Điều này gây khó khăn cho việc xác định chính xác số phí phải nộp.
Về thủ tục kê khai và nộp phí, hiện nay vẫn áp dụng biểu mẫu giấy và thực hiện trực tiếp. Trong khi đó, theo Quyết định số 206/QĐ-TTg ngày 28/2/2024 của Thủ tướng Chính phủ, thủ tục “Kê khai, thẩm định tờ khai và nộp trực tuyến phí BVMT đối với nước thải” phải được tích hợp trên Cổng dịch vụ công quốc gia ở mức độ toàn trình. Do đó, việc bổ sung quy định khai và nộp phí theo phương thức điện tử là cần thiết.
Ngoài ra, một số địa phương và doanh nghiệp cũng phản ánh những khó khăn, vướng mắc trong xác định đối tượng chịu phí, trường hợp miễn phí, cách kê khai và tính phí.
Tạo điều kiện thuận lợi hơn khi thực hiện nghĩa vụ phí
Bộ Tài chính khẳng định, việc sửa đổi Nghị định số 53/2020/NĐ-CP nhằm đảm bảo các quy định rõ ràng, dễ hiểu, phù hợp với thực tế và có tính khả thi cao. Dự thảo mới sẽ khắc phục những tồn tại, hạn chế của Nghị định hiện hành, bảo đảm sự thống nhất và đồng bộ của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật.
Nghị định mới cũng sẽ tiếp tục thực hiện nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”, bảo đảm việc thu phí BVMT không chồng chéo, mâu thuẫn với thuế BVMT; đồng thời bù đắp chi phí quản lý và giám sát chất lượng môi trường nước. Mục tiêu là tạo động lực cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ xử lý nước thải, giảm thiểu ô nhiễm và điều chỉnh hành vi xả thải.
Bên cạnh đó, việc sửa đổi còn hướng tới sự thuận tiện, không phát sinh thêm chi phí, thủ tục cho người nộp phí và cơ quan quản lý. Quy định mới sẽ tích hợp thủ tục khai, nộp phí trực tuyến, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số quốc gia.
Quan điểm của Bộ Tài chính là nội dung của Nghị định phải phù hợp, thống nhất với Luật BVMT năm 2022 và Luật Phí và lệ phí; đồng thời tạo điều kiện thuận lợi hơn cho tổ chức, cá nhân và doanh nghiệp trong việc thực hiện nghĩa vụ phí BVMT đối với nước thải.