Cần bảo đảm nguồn nhân lực trình độ cao cho phát triển khoa học, công nghệ

Thế giới đang chứng kiến những tác động sâu rộng, toàn diện, sự chuyển đổi căn bản mọi mặt của đời sống, kinh tế - xã hội trước tác động mạnh mẽ của cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ 4, nhờ sự đột phá và hội tụ của nhiều công nghệ tiên tiến.

Trong đó, công nghệ số và trí tuệ nhân tạo chính là những công nghệ lõi, là động lực chính của sự phát triển, là thước đo cho sức mạnh và vị thế cạnh tranh của mỗi quốc gia. Nhận thức sâu sắc về xu thế tất yếu này, Đảng và Nhà nước ta đã sớm có những chủ trương, định hướng chiến lược quan trọng.

Nổi bật là Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Nghị quyết nhấn mạnh: “Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá trong kỷ nguyên mới”.

Nghị quyết cũng chỉ ra rằng, cùng với thể chế, hạ tầng, dữ liệu và công nghệ chiến lược, nhân lực được xác định là một trong những nội dung trọng tâm, cốt lõi; cần bảo đảm nguồn nhân lực trình độ cao cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; có cơ chế, chính sách đặc biệt về nhân tài.

Theo thống kê, cả nước hiện có khoảng 150 trường Đại học, Cao đẳng có ngành đào tạo liên quan tới công nghệ thông tin và truyền thông; khoảng 74 ngàn doanh nghiệp về công nghệ. Đây là nguồn lực chính, đóng góp quan trọng nhất trong đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao về công nghệ thông tin và truyền thông nói chung, công nghệ số và AI nói riêng trong giai đoạn vừa qua.

Tuy nhiên, công tác đào tạo nhân lực về công nghệ số và AI tại Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế cả về quy mô và chất lượng. Chương trình đào tạo tại nhiều trường vẫn còn nặng về lý thuyết, thiếu cập nhật các công nghệ mới; chưa phản ánh hết được thực tế phân hóa theo nhu cầu. Số lượng giảng viên có trình độ cao và kinh nghiệm làm việc thực tế trong các dự án về AI, dữ liệu lớn còn hạn chế, chủ yếu tập trung ở các đơn vị đào tạo lớn.

Đặt mục tiêu đến năm 2030 đào tạo khoảng 50.000 kỹ sư phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn

Trao đổi với phóng viên tại Họp báo thường kỳ Chính phủ diễn ra vừa qua, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng đánh giá, nhiệm vụ nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài là nhiệm vụ và mục tiêu của ngành giáo dục.

Trong suốt nhiều năm qua, từ giáo dục phổ thông, Bộ Giáo dục và Đào tạo trong xây dựng chương trình đã hết sức chú trọng đến các môn học STEM bao gồm khoa học, kỹ thuật, công nghệ và toán học, tiếp nối đến giáo dục Đại học và trên Đại học.

Đặc biệt với sự phát triển hết sức mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật, trong thời kỳ đưa đất nước ta bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình, đòi hỏi nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt về khoa học công nghệ, bán dẫn, trí tuệ nhân tạo đủ năng lực thực hiện những dự án lớn và hợp tác quốc tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo, dưới sự chỉ đạo quyết liệt của Thủ tướng Chính phủ, có nhiều nội dung tham mưu.

Điển hình nhất, ngày 25/4/2025 Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định ban hành Đề án số 1002 về đào tạo nguồn nhân lực phát triển công nghệ, giai đoạn 2025-2035, tầm nhìn 2045 với hai mục tiêu tổng quát và bốn nhóm nhiệm vụ trọng tâm. Đây là cơ sở để chúng ta triển khai những bước tiếp theo.

Về quy mô đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, với những ngành nghề, lĩnh vực này đến thời điểm hiện nay, 90% cơ sở giáo dục Đại học có tham gia đào tạo các ngành STEM như khoa học kỹ thuật, công nghệ, toán, phục vụ những mục tiêu đó.

Về quy mô bậc học sau Đại học, năm 2024, số lượng học viên ngành STEM tiếp tục tăng mạnh. Trình độ Thạc sĩ tăng tới 34%, đạt gần 20.000. Trình độ Tiến sĩ tăng 33% với gần 4.000 nghiên cứu sinh, tăng gần 600 nghiên cứu sinh so với năm 2023. Đây là xu thế, thể hiện tín hiệu rất đáng mừng trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

Về đào tạo nguồn nhân lực vi mạch bán dẫn, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt chương trình 1017 từ ngày 21/9/2024 về phát triển nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Với mục tiêu đến năm 2030 phải đào tạo được ít nhất 50.000 kỹ sư phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn và đến năm 2050 có nguồn nhân lực đủ mạnh để tham gia vào chuỗi giá trị công nghiệp bán dẫn cao của toàn cầu.

Trong năm học 2024 - 2025, toàn quốc có khoảng 19.000 sinh viên nhập học các ngành phù hợp với lĩnh vực bán dẫn, chiếm khoảng 10% sinh viên theo học ngành STEM. Về cơ sở đào tạo, chúng ta có 166 cơ sở đào tạo các chuyên ngành liên quan đến vi mạch bán dẫn, trong đó có 97 cơ sở đào tạo trực tiếp các ngành này.

Để đảm bảo chất lượng, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xây dựng các chuẩn chương trình và thành lập Hội đồng các chuyên gia để thẩm định chương trình này. Thời điểm này đã có 30 chương trình đào tạo được công bố với 8 cơ sở đào tạo giáo dục Đại học.

Về chế độ chính sách, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang xây dựng Nghị định chính sách học bổng cho người học các ngành học STEM và đã lấy ý kiến các bộ ngành, dự kiến trong tháng 7 này trình Thủ tướng Chính phủ về cấp học bổng, học phí thu hút cho người học là sinh viên, nghiên cứu sinh.

“Bộ đã phối hợp với Bộ Tài chính xây dựng Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về chính sách tín dụng đối với học sinh, sinh viên, chắc chắn có ưu đãi rất rộng và nổi trội để thu hút người học, đặc biệt khi tốt nghiệp và đầu ra để các sinh viên, nguồn nhân lực tương lai sau này phát huy hết năng lực, trình độ chuyên môn đã được đào tạo”- ông Phạm Ngọc Thưởng nhấn mạnh.