Đảm bảo lợi ích "3 nhà" trong phát triển năng lượng

Phát biểu tại Tọa đàm “Năng lượng sản xuất tại Việt Nam” do Đại học Kinh tế Quốc dân phối hợp cùng Nhóm Công tác Điện và Năng lượng thuộc Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam (VBF) tổ chức vào ngày 18/6/2025, TS. Nguyễn Hải Nam - Ủy viên thường trực Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội nêu rõ, trong năm 2024, Quốc hội đã thông qua Luật Điện lực (sửa đổi).

Luật sửa đổi đưa ra nhiều quy định quan trọng mang tính đột phá, có tác động lớn đến nền kinh tế, bảo đảm cho các mục tiêu tăng trưởng, phát triển của đất nước cũng như an ninh năng lượng quốc gia.

Sau khi Luật được ban hành, Chính phủ cũng đã gấp rút xây dựng nhiều văn bản quy phạm pháp luật để kịp thời hướng dẫn thực thi Luật.

Đồng thời, Quy hoạch Điện VIII cũng được điều chỉnh vào tháng 4 năm nay để tạo ra nền tảng vững chắc cho quá trình chuyển dịch năng lượng bền vững của Việt Nam. Cùng với đó là việc tái khởi động dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, với các cơ chế chính sách đặc thù, qua đó khơi dậy tiềm năng lớn cho khu vực kinh tế tư nhân.

Theo TS. Nguyễn Hải Nam, bối cảnh phát triển mạnh mẽ về kinh tế số, trí tuệ nhân tạo… đòi hỏi nguồn năng lượng điện lớn. Nhưng để phát triển bền vững thì việc thu hút và đa dạng hóa dòng vốn đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo giúp giải phóng tối đa nguồn lực, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Để thực hiện được những mục tiêu này, TS. Nguyễn Hải Nam cho rằng, phát triển năng lượng cần sự đồng hành và đảm bảo hài hoà lợi ích "3 nhà": Nhà nước – nhà đầu tư – nhà doanh nghiệp, nên sắp tới sẽ tiếp tục rà soát, sửa đổi các quy định pháp luật theo hướng đơn giản hoá thủ tục hành chính, giảm thiểu thời gian và chi phí tuân thủ…

Cũng về vấn đề này, GS.TS. Nguyễn Thành Hiếu - Phó Giám đốc Đại học Kinh tế Quốc dân nhận định, tại Việt Nam, lĩnh vực năng lượng sản xuất đang đối mặt với nhiều thách thức lớn, từ áp lực an ninh năng lượng, biến động giá đầu vào, đến yêu cầu giảm phát thải khí nhà kính và chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng xanh.

Cải cách chính sách để thu hút nguồn vốn

Từ những yêu cầu trên, ấn phẩm “Kế hoạch năng lượng sản xuất tại Việt Nam 4.0" (MVEP 4.0) được công bố tại Tọa đàm đã đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh trong thu hút đầu tư vào năng lượng sạch, đặc biệt là tháo gỡ rào cản pháp lý để phát triển hệ thống điện ổn định, ít phát thải và hiệu quả về chi phí.

Ấn phẩm đưa ra phân tích, Việt Nam có nguồn năng lượng tái tạo dồi dào nhưng vẫn chưa được khai thác triệt để.

Việt Nam có nhiều điều kiện để sử dụng ngân sách nhà nước để hỗ trợ phát triển năng lượng tái tạo nhờ tỷ lệ nợ công trên GDP và lạm phát thấp. Nhưng do nhu cầu huy động vốn cho việc phát triển các loại cơ sở hạ tầng khác, Việt Nam vẫn phải dựa chủ yếu vào nguồn vốn thương mại, đặc biệt là nguồn vốn quốc tế.

Theo TS. Đinh Tuấn Minh - Trưởng nhóm nghiên cứu của Dự án, Giám đốc Trung tâm Giải pháp Thị trường cho Các vấn đề Kinh tế và Xã hội, việc huy động các nguồn vốn tư nhân trong nước gặp nhiều thách thức.

Nguyên nhân bởi, các dự án năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện gió ngoài khơi và điện mặt trời quy mô lớn, đòi hỏi vốn đầu tư cao và thời gian hoàn vốn dài. Trong khi doanh nghiệp nội địa tại Việt Nam thường gặp khó khăn trong việc huy động nguồn vốn dài hạn quy mô lớn, do thị trường vốn của Việt Nam còn nhỏ.

Trong tình thế này, TS. Đinh Tuấn Minh nhấn mạnh, nguồn vốn FDI sẽ là nguồn lực quan trọng, giúp bù đắp khoảng trống về vốn, góp phần giảm áp lực lên ngân sách quốc gia.

Do vậy, để nâng cao khả năng thu hút vốn, ấn phẩm khuyến nghị, Việt Nam cần xây dựng khung pháp lý rõ ràng, minh bạch như về chính sách giá mua bán điện, điện gió ngoài khơi, đơn giản hóa thủ tục hành chính…

Đồng thời nên xây dựng cơ chế khuyến khích đầu tư vào năng lượng tái tạo hiệu quả, bằng cách hướng đến những doanh nghiệp thực sự có tiềm lực về công nghệ và vốn để đảm bảo dự án được triển khai đúng tiến độ, hiện thực hóa khẩu hiệu “lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ” qua các quy định cụ thể về ưu đãi với các dự án trong lĩnh vực phát triển năng lượng mới...

Cùng với đó, các cơ quan quản lý phải đưa ra yêu cầu rõ ràng về chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực, nhằm xây dựng năng lực nội địa trong lĩnh vực năng lượng tái tạo.

Mặt khác, nhiều chuyên gia cũng khuyến nghị Việt Nam cần phát triển hơn nữa thị trường trái phiếu xanh để hỗ trợ năng lượng tái tạo. Bởi tiềm năng của thị trường này vẫn chưa được tận dụng do những lo ngại về nguy cơ rủi ro của các dự án xanh. Nên Việt Nam cần xem xét đưa ra những quy định cụ thể về tiêu chí "xanh", giúp các dự án thuận lợi hơn trong việc tiếp cận các nguồn lực tài chính.