Nhiều bất cập phát sinh 

Nghị định số 75/2019/NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày 26/9/2019 đã đặt nền móng khung pháp lý cho hoạt động xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực cạnh tranh. Văn bản quy định chi tiết các hình thức xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả đối với từng hành vi vi phạm luật cạnh tranh.

Tuy nhiên, sau hơn 5 năm thực thi, Nghị định này bộc lộ nhiều bất cập gây trở ngại cho quá trình thực thi và tổ chức xử phạt thực tế. Một điểm nghẽn nổi bật là quy định về thẩm quyền xử phạt không còn khớp với tổ chức thực thi hiện tại. 

Hiện nay, Bộ Công Thương không còn tổ chức thanh tra và không thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực cạnh tranh. Trong khi đó, Nghị định vẫn gắn trách nhiệm xử phạt với Chánh Thanh tra và thanh tra viên, người được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành Bộ Công Thương. Do vậy, những quy định này cần phải được sửa đổi, bổ sung để phù hợp, thống nhất với các quy định pháp luật hiện hành.

Bên cạnh đó, hiện nay còn có sự không thống nhất giữa quy định về thẩm quyền xử phạt và hình thức xử phạt đối với hình thức “phạt cảnh cáo”. Nghị định số 75/2019/NĐ-CP quy định Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, Hội đồng xử lý vụ việc hạn chế cạnh tranh có thẩm quyền “phạt cảnh cáo” khi xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực cạnh tranh.

Tuy nhiên, đối chiếu với các quy định về hình thức và mức xử phạt cụ thể đối với từng hành vi vi phạm quy định pháp luật cạnh tranh (hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền, vi phạm quy định về tập trung kinh tế, cạnh tranh không lành mạnh), có thể thấy không có quy định nào cho phép áp dụng hình thức “phạt cảnh cáo”.

Điều này tạo ra tính không thống nhất giữa quy định về thẩm quyền xử phạt cảnh cáo của Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, Hội đồng xử lý vụ việc hạn chế cạnh tranh và việc áp dụng hình thức xử phạt đối với từng hành vi vi phạm cụ thể, dẫn đến có thể có nhiều cách hiểu và áp dụng khác nhau, ảnh hưởng đến hiệu quả thực thi quy định trong thực tiễn.

Bên cạnh đó, còn có một số bất cập trong các quy định liên quan đến xử lý vi phạm quy định về tập trung kinh tế. Điển hình như trong việc xác định thị trường liên quan, theo quy định tại Luật Cạnh tranh, căn cứ xác định mức phạt tiền đối với hành vi vi phạm quy định về hạn chế cạnh tranh và tập trung kinh tế là tỷ lệ phần trăm tổng doanh thu trên thị trường liên quan của doanh nghiệp vi phạm.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp, thị trường liên quan không thể được xác định. Chẳng hạn như trong trường hợp các doanh nghiệp tham gia tập trung kinh tế là các doanh nghiệp không trên cùng thị trường liên quan; không kinh doanh ở các công đoạn khác nhau trong cùng một chuỗi sản xuất, phân phối, cung ứng đối với một loại hàng hóa, dịch vụ nhất định và không có ngành, nghề kinh doanh là đầu vào của nhau hoặc bổ trợ cho nhau.

Liên quan đến quy định về mức phạt tiền đối với hành vi không thông báo tập trung kinh tế, về bản chất, việc không thông báo tập trung kinh tế là hành vi vi phạm thủ tục hành chính, không trực tiếp gây ra hậu quả hạn chế cạnh tranh. Tuy nhiên, khung phạt tiền đối với hành vi này hiện được quy định tương đương với khung phạt tiền của các hành vi vi phạm quy định về tập trung kinh tế bị cấm khác, tạo nên sự thiếu cân đối trong chính sách xử lý vi phạm, không phù hợp với nguyên tắc phân hóa mức độ vi phạm theo tính chất và hậu quả của hành vi được quy định tại Luật Xử lý vi phạm hành chính cũng như chưa phù hợp với thông lệ quốc tế trong xử lý các hành vi vi phạm quy định về tập trung kinh tế.

Theo Nghị định số 75/2019/NĐ-CP, chủ thể bị xử phạt đối với hành vi không thông báo tập trung kinh tế là “từng doanh nghiệp tham gia tập trung kinh tế”. Tuy nhiên, hiện nay chưa có quy định như thế nào là “doanh nghiệp tham gia tập trung kinh tế”.

Trong một số trường hợp, chỉ có bên mua và bên bán tham gia thỏa thuận về việc thực hiện giao dịch tập trung kinh tế trong khi doanh nghiệp mục tiêu không tham gia ký kết thỏa thuận. Ví dụ, trong một số giao dịch mua lại ngành nghề kinh doanh, bên bán có thể là những doanh nghiệp lớn nắm giữ tài sản mục tiêu là phần vốn góp tại rất nhiều các doanh nghiệp thành viên. Do đó, khi bên mua muốn mua toàn bộ tài sản của bên bán trong một ngành nghề kinh doanh, chỉ có thỏa thuận giữa bên mua và bên bán mà không có sự tham gia của các doanh nghiệp mục tiêu trong những thỏa thuận này.

Theo khoản 2 Điều 34 Luật Cạnh tranh, doanh nghiệp nộp hồ sơ thông báo tập trung kinh tế chịu trách nhiệm về tính trung thực của hồ sơ. Tuy nhiên, Nghị định số 75/2019/NĐ-CP chưa có quy định về xử phạt đối với hành vi cung cấp thông tin không trung thực trong hồ sơ thông báo tập trung kinh tế và biện pháp khắc phục hậu quả. Do đó, cần bổ sung quy định đối với hành vi này để bảo đảm tính đầy đủ và hiệu quả của quy định.

Cần thiết sửa đổi, bổ sung các quy định

Theo Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công Thương), kết quả rà soát và thực tiễn thực thi các quy định liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong thời gian qua còn cho thấy còn tồn tại một số khó khăn, bất cập, hạn chế về hình thức xử phạt bổ sung và biện pháp khắc phục hậu quả, cụ thể như sau: Khó khăn trong việc xác định khoản lợi nhuận thu được từ hành vi vi phạm; Quy định không rõ ràng về hình thức tước giấy phép, chứng chỉ hành nghề; Thiếu quy định về biện pháp khắc phục hậu quả đối với các vụ việc vi phạm quy định về tập trung kinh tế...

Không chỉ những bất cập trong thực tiễn triển khai nêu trên, nhiều văn bản quy phạm pháp luật có liên quan trong lĩnh vực xử phạt vi phạm hành chính về cạnh tranh thời gian qua cũng đã được sửa đổi, bổ sung, ban hành mới hoặc đang trong quá trình rà soát, sửa đổi, bổ sung để phù hợp với quy định của các lĩnh vực pháp luật chuyên ngành.

Do đó, việc sửa đổi, bổ sung Nghị định số 75/2019/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực cạnh tranh là cần thiết nhằm triển khai nhiệm vụ trong Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị, đồng thời, thể chế hóa các quy định mới được sửa đổi, bổ sung trong các lĩnh vực pháp luật liên quan đến xử lý vi phạm hành chính, khắc phục những hạn chế, bất cập còn tồn tại trong một số quy định có thể ảnh hưởng đến hiệu quả thực thi pháp luật cạnh tranh.

Hiện nay, Bộ Công Thương (Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia) đã xây dựng dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 75/2019/NĐ-CP của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực cạnh tranh và đang lấy ý kiến góp ý rộng rãi.

Dự thảo Nghị định được xây dựng nhằm kịp thời cập nhật, bổ sung các quy định trong văn bản quy phạm pháp luật mới ban hành, bảo đảm đầy đủ, toàn diện và đồng bộ trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật. Đồng thời, khắc phục các hạn chế, bất cập trong các quy định phát sinh từ thực tiễn thực thi Nghị định số 75/2019/NĐ-CP.

Mục tiêu hướng đến nhằm đưa ra các quy định có tính khả thi áp dụng trong thực tiễn để kịp thời điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực xử phạt vi phạm hành chính về cạnh tranh. Đồng thời, điều chỉnh các quy định trên tinh thần quán triệt, cụ thể hóa quan điểm chỉ đạo của Chính phủ về “xử lý nghiêm các hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh, độc quyền và cạnh tranh không lành mạnh, nâng cao hiệu quả hoạt động của Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia; xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật cạnh tranh, đặc biệt là các hành vi mang tính chất đặc quyền, độc quyền; áp dụng cơ chế, chế tài xử lý công bằng, bình đẳng, minh bạch giữa các thành phần kinh tế”.