Thay đổi phương thức quản lý, không để vàng là "cuộc chơi" của số ít
Sau một thời gian ngắn kéo giảm được khoảng cách, giá vàng trong nước đang quay trở lại mức chênh lệch cao với giá vàng thế giới. Điều này tiếp tục đặt ra nhiều thách thức trong quản lý thị trường vàng, nhất là khi cơ chế quản lý chưa theo kịp biến động thị trường, việc độc quyền thương hiệu vàng và hạn chế nguồn cung khiến vàng đang là "cuộc chơi" của số ít doanh nghiệp lớn.
Bất ổn thị trường và nguồn cung hạn hẹp
Báo cáo NHNN cho biết, những tháng đầu năm 2025, giá vàng thế giới liên tục phá vỡ mức kỉ lục trước đó.
Nguyên nhân chủ yếu do bất ổn chính trị, xung đột quân sự, cạnh tranh chiến lược gia tăng trên phạm vi toàn cầu; nhiều ngân hàng trung ương và quỹ đầu tư đẩy mạnh mua vào vàng để bổ sung dự trữ ngoại hối. Tác động từ chính sách thuế đối ứng cao của Mỹ với các quốc gia trên thế giới cũng tạo tác động tiêu cực đến tâm lý nhà đầu tư, khiến dòng tiền có xu hướng đổ vào vàng…
Theo số liệu từ Cục Thống kê (Bộ Tài chính), tính đến ngày 28/5/2025, bình quân giá vàng thế giới ở mức 3.305,71 USD/ounce, tăng 2,66% so với tháng 4/2025. Bất ổn chính trị toàn cầu và lo ngại về chiến tranh thương mại leo thang giữa Mỹ và Trung Quốc khiến nhà đầu tư tìm đến vàng như một tài sản trú ẩn an toàn.
Trong nước, chỉ số giá vàng tháng 5/2025 tăng 10,47% so với tháng trước; tăng 45,95% so với cùng kỳ năm trước; tăng 35,25% so với tháng 12/2024; bình quân 5 tháng đầu năm 2025, chỉ số giá vàng tăng 35,37%.
Tính đến phiên giao dịch sáng 6/6/2025, giá vàng thế giới trên sàn Kitco đang ở mức 3.369 USD/ounce, giá vàng SJC đang ở quanh mức 116-118 triệu đồng/lượng.
Quy đổi theo tỷ giá USD cùng thời điểm, chưa tính thuế phí, giá vàng trong nước đang cao hơn giá vàng thế giới từ 14-15 triệu đồng/lượng.
Báo cáo gửi Quốc hội vào cuối tháng 4/2025 của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) cũng nêu, nếu như đầu năm 2025, chênh lệch giữa giá vàng SJC và giá vàng thế giới chỉ ở biên độ khoảng 3-5 triệu đồng/lượng, thì đến cuối tháng 4/2025 đã tăng lên hơn 14 triệu đồng/lượng.
NHNN lý giải, nguyên nhân chủ yếu do tâm lý kỳ vọng việc giá vàng thế giới tiếp tục tăng trong bối cảnh các chính sách thuế quan của Mỹ dự kiến tác động tiêu cực đến kinh tế toàn cầu; lộ trình chính sách tiền tệ khó lường của Cục Dự trữ Liên bang (FED); diễn biến địa chính trị thế giới căng thẳng; các cú sốc giá cả hàng hóa có thể phát sinh khiến nhu cầu mua vàng tăng.
Một nguyên nhân chủ yếu nữa cũng được chính NHNN và nhiều chuyên gia không ít lần nhắc đến trong vài năm qua là nguồn cung vàng miếng trên thị trường chưa được tăng thêm. Từ đầu năm 2025, NHNN không can thiệp thị trường do thị trường ngoại hối và vàng tương đối ổn định, dẫn đến nguồn cung vàng miếng không được bổ sung.
Ngoài các nguyên nhân trên, báo cáo của NHNN cũng cho hay, không loại trừ nguyên nhân có một số doanh nghiệp, cá nhân lợi dụng tình hình biến động của thị trường để đầu cơ, thổi giá, trục lợi.
Cuối tháng 5/2025, kết luận thanh tra việc kinh doanh vàng của 6 đơn vị gồm 4 công ty vàng và 2 ngân hàng đã chỉ ra, dù các đơn vị cơ bản tuân thủ quy định pháp luật trong kinh doanh vàng, nhưng vẫn còn một số sai phạm liên quan đến hoạt động kinh doanh, chế độ báo cáo hoặc có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn, cạnh tranh không lành mạnh…
Cần xoá độc quyền, mở nhập khẩu nhưng có kiểm soát
Trong những phiên họp gần đây, người đứng đầu Đảng và Chính phủ đều nhấn mạnh cần chuyển từ tư duy quản lý hành chính sang tư duy thị trường có kỷ cương cho thị trường vàng.
Tại buổi làm việc ngày 28/5/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã yêu cầu nhanh chóng sửa đổi Nghị định 24/2012/NĐ-CP theo hướng thị trường hóa có lộ trình và có kiểm soát, xóa bỏ độc quyền vàng miếng có kiểm soát, mở rộng quyền nhập khẩu có kiểm soát và kết nối hiệu quả hơn với thị trường quốc tế.
Tại phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 5/2025 vào ngày 4/6/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cũng nhận xét, thị trường vàng còn diễn biến phức tạp.
Chuyên gia kinh tế PGS.TS. Phạm Thế Anh – Đại học Kinh tế quốc dân cho rằng, các doanh nghiệp kinh doanh vàng trước tiên cần phải tuân thủ pháp luật, cùng với đó là phải thay đổi cách quản lý thị trường vàng, có thể thành lập sàn giao dịch vàng với hành lang pháp lý chặt chẽ.
Theo PGS.TS. Phạm Thế Anh, sàn giao dịch vàng sẽ không phụ thuộc vào vàng vật chất, nên không nhất thiết phải nhập khẩu vàng để đáp ứng nhu cầu người dân. Thay vào đó, sàn giao dịch vàng giúp các nhà đầu tư giao dịch với nhau dưới sự kiểm soát của cơ quan quản lý, giúp người dân tin tưởng vào sàn giao dịch.
Bên cạnh đó, ông Phạm Thế Anh cho rằng, cần xoá bỏ độc quyền thương hiệu vàng quốc gia SJC, khuyến khích việc cạnh tranh giữa nhiều thương hiệu vàng để giá cả được xác lập theo tín hiệu thị trường.
Phát biểu tại một sự kiện gần đây về tài chính, TS. Lê Xuân Nghĩa – Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia cũng cho rằng, nhiều năm hạn chế nhập khẩu vàng đã khiến thị trường "vận hành ngầm", tạo điều kiện cho buôn lậu và đẩy giá vàng trong nước cao hơn thế giới.
Vì thế, TS. Nghĩa đề nghị, thượng sách là cần cho phép nhập khẩu vàng có kiểm soát, thông qua các doanh nghiệp đầu mối phân phối. Trung sách là cho phép một số ngân hàng và công ty lớn nhập khẩu vàng, thiết lập sàn giao dịch vàng để định giá theo quy định. Hạ sách là tiếp tục kiểm soát như hiện nay.
Về phía cơ quan quản lý, báo cáo của NHNN nhấn mạnh sẽ tiếp tục theo dõi sát diễn biến thị trường vàng trong nước và quốc tế, có biện pháp ổn định thị trường vàng theo thẩm quyền. Đồng thời phối hợp với các bộ, ngành liên quan (Bộ Công an, Bộ Công Thương, Bộ Tài chính…) để tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động kinh doanh vàng; kịp thời phát hiện những sơ hở, bất cập, vi phạm để xử lý nghiêm theo thẩm quyền và báo cáo các cấp có thẩm quyền các biện pháp xử lý phù hợp...
Về phía các doanh nghiệp và ngân hàng, sau kết luận thanh tra và những chỉ đạo từ cơ quan quản lý, việc chấn chỉnh hoạt động kinh doanh và tuân thủ các quy định pháp luật là yêu cầu cấp thiết.
Đơn cử, thông cáo của Eximbank cho biết, ngân hàng đã chủ động xây dựng các giải pháp khắc phục, cũng như tổ chức rà soát, hoàn thiện lại toàn bộ quy trình nghiệp vụ kinh doanh vàng, đảm bảo phù hợp với quy định hiện hành; đồng thời tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ, đào tạo lại nhân sự liên quan nhằm nâng cao tính tuân thủ trong toàn hệ thống.
