Bầu không khí của các cuộc đàm phán thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đang nóng lên rõ rệt, và một thỏa thuận mang tính bước ngoặt có thể đang ở rất gần. Đó là nhận định của giáo sư Graham Allison, người sáng lập Trường Chính sách Công John F. Kennedy thuộc Đại học Harvard tại một phiên thảo luận trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế Thế giới mùa Hè (Davos Mùa hè), diễn ra ở Thiên Tân, Trung Quốc hôm 26/6.

“Tất cả chúng ta đều đang nín thở chờ đợi kết quả từ các cuộc trao đổi giữa hai chính phủ. Nhưng có một điều chắc chắn hiện nay các cuộc đàm phán đang diễn ra vô cùng căng thẳng", ông Allison phát biểu tại diễn đàn.

Vị học giả đồng thời là cựu Thứ trưởng Quốc phòng dưới thời Tổng thống Bill Clinton tiết lộ rằng, một biên bản ghi nhớ (MOU) - bước đệm hướng tới một thỏa thuận toàn diện - có thể sẽ được ký kết “trong tuần tới hoặc khoảng đó”. Ông cho biết các cuộc thảo luận do Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent và Phó Thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong tiến hành cùng các nhóm đàm phán của họ.

Hai bên đều nhận ra cái giá của “cuộc chiến” thương mại

Ông Allison cũng thẳng thắn chỉ ra rằng, các biện pháp đối đầu thương mại cực đoan như cấm vận hay thuế quan, thường không thể duy trì được lâu. “Thị trường không chấp nhận các quyết định cực đoan. Khi những biện pháp như vậy được áp dụng, chúng ta sẽ sớm nhận ra hậu quả thực tế là không thể chịu đựng nổi", ông nói.

Ví dụ điển hình là việc Bắc Kinh áp đặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm - động thái được xem như phản ứng đáp trả lại làn sóng áp thuế của Washington. Hệ quả là ngành công nghiệp ô tô của Mỹ, vốn phụ thuộc vào nguyên liệu đất hiếm, lập tức chịu áp lực nặng nề.

“Đây là những vấn đề của giới kinh doanh, và những người làm kinh doanh nghiêm túc thì luôn có cách để giải quyết. Tôi tin rằng họ sẽ tìm được điểm cân bằng. Nhưng tất nhiên, chúng ta còn phải chờ xem", ông Allison nói thêm.

Tín hiệu tích cực từ cấp cao nhất

Đáng chú ý, nhận định lạc quan này được đưa ra trong bối cảnh hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã đạt được một “thỏa thuận khung trên nguyên tắc” sau cuộc điện đàm giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào đầu tháng này. Hai bên đồng ý tạm ngừng leo thang cuộc chiến thuế quan, với việc “đóng băng” phần lớn các mức thuế trong vòng 90 ngày để tạo không gian cho đối thoại.

Trong cuộc điện đàm, ông Tập Cận Bình cũng khẳng định với ông Donald Trump rằng “hai bên cần thực hiện nghiêm túc những gì đã thống nhất tại Geneva”, nhấn mạnh Trung Quốc đã “nghiêm túc và chân thành thực thi thỏa thuận đó”.

Thông tin từ ông Allison càng gây chú ý hơn khi ông vừa có cuộc gặp riêng với Ủy viên Quốc vụ viện, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị, người cũng thể hiện mong muốn hai nước “cùng nhau tìm cách chung sống hòa bình”.

Không phải Chiến tranh Lạnh mới

Tham gia phiên thảo luận cùng ông Allison còn có giáo sư Kinh tế Jin Keyu, một trong những chuyên gia kinh tế hàng đầu Trung Quốc, từng giảng dạy tại Trường Kinh tế London (LSE) suốt 15 năm và hiện là giáo sư tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hong Kong (Trung Quốc).

Theo bà Jin, chiến lược của Trung Quốc trong “cuộc chiến thương mại nhiều mặt trận” với Mỹ dựa trên ba nguyên tắc cốt lõi: Tương xứng, có đi có lại và thực tế. “Đây không phải là một màn trả lễ chính trị, mà là hoạt động thương mại song phương. Vì vậy, các yếu tố khác như Đài Loan… không nên bị trộn lẫn vào các vấn đề thương mại", bà nhấn mạnh.

Bà Jin cũng thẳng thắn nhìn nhận thỏa thuận thương mại giai đoạn một được ký vào năm 2020 giữa chính quyền Donald Trump và Trung Quốc “không thành công vì thiếu tính thực tế”. Theo cam kết khi đó, Trung Quốc sẽ mua thêm 200 tỷ USD hàng hóa và dịch vụ Mỹ trong hai năm tiếp theo so với mức của năm 2017 - một mục tiêu mà Bắc Kinh không thể đạt được, nhất là sau khi đại dịch COVID-19 bùng phát.

“Nguyên tắc chỉ đạo của Trung Quốc là nếu Mỹ không giảm thuế, thì Trung Quốc cũng sẽ không làm. Đây là logic đơn giản về sự tương xứng", bà Jin nói thêm.

Mối quan hệ cá nhân có thể là chìa khóa

Cũng tại phiên thảo luận, giáo sư Monica Toft, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu chiến lược thuộc Trường Luật và Ngoại giao Fletcher đưa ra một nhận định đáng chú ý: Mối quan hệ cá nhân giữa các nhà lãnh đạo có thể là chìa khóa cho đột phá.

“Chúng ta đang sống trong một thời kỳ chính trị toàn cầu mà các nhà lãnh đạo cá nhân có mối quan hệ trực tiếp với nhau. Họ trò chuyện, họ tôn trọng và thậm chí có thể ngưỡng mộ nhau", bà Toft nhận định.

“Nếu Tổng thống Donald Trump thấy rằng ông có thể điều chỉnh lợi ích để xích lại gần Trung Quốc mà không cần phải nhượng bộ quá mức thì ông hoàn toàn có thẩm quyền và cơ hội để làm điều đó".

Giáo sư Toft không ngần ngại nhấn mạnh tiềm năng rộng mở: “Nếu hai nước có thể phối hợp và cộng tác trong một số vấn đề nhất định, đây có thể là một giai đoạn đặc biệt cho toàn nhân loại".

Dù những đánh giá từ giới học thuật và ngoại giao cho thấy những tia hy vọng, thì tương lai của mối quan hệ thương mại Mỹ - Trung vẫn đầy ẩn số. Việc hai nền kinh tế hàng đầu thế giới đang nỗ lực tìm tiếng nói chung là tín hiệu tích cực, nhưng con đường tiến đến một thỏa thuận toàn diện vẫn còn nhiều chông gai, từ những khác biệt hệ thống cho tới các yếu tố địa chính trị nhạy cảm.