Trong báo cáo chuyên đề Phá Rào Lần Hai – Hành trình TTTC Quốc tế, các chuyên gia thuộcTrung tâm Phân tích Công ty Chứng khoán Sài Gòn – Hà Nội (SHS) đã đưa ra nhận định mang tính định hướng: TTTC không chỉ là một đích đến, mà còn là công cụ để thúc đẩy cải cách thể chế, minh bạch hóa thị trường và hội nhập sâu hơn vào dòng chảy tài chính – công nghệ toàn cầu.

Bối cảnh chính sách: Từ chiến lược đến hành động!

Từ năm 2016, Chính phủ Việt Nam đã đưa ý tưởng xây dựng TTTC quốc gia vào các chiến lược phát triển kinh tế - tài chính. Quyết định số 986/QĐ-TTg năm 2018 về chiến lược phát triển ngành Ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến 2030, lần đầu tiên xác định vai trò của một TTTC tại TP. Hồ Chí Minh. Tiếp nối, năm 2021, UBND TP. Hồ Chí Minh công bố Đề án xây dựng TTTC khu vực và quốc tế, với các mục tiêu cụ thể: thu hút nhà đầu tư ngoại, cho phép phát hành trái phiếu quốc tế, phát triển sản phẩm tài chính phái sinh và từng bước hình thành thị trường tài sản số.

Tuy nhiên, từ định hướng đến thực thi vẫn là một hành trình đầy thách thức. Kết cấu hạ tầng pháp lý tài chính còn manh mún; kết nối giữa các thị trường vốn, tiền tệ và tài sản kỹ thuật số còn rời rạc; và đặc biệt, chưa có sự hiện diện rõ nét của các định chế tài chính – công nghệ toàn cầu. Sự thiếu đồng bộ trong điều phối giữa các bộ, ngành, cùng tâm lý thận trọng trong quản lý vĩ mô, đang khiến quá trình hình thành TTTC diễn tiến chậm hơn kỳ vọng.

Theo GFCI 37 (2025), TP. Hồ Chí Minh xếp hạng 105 thế giới với 629 điểm, tăng ba bậc so với GFCI 36 nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với các TTTC châu Á. Trong khu vực CLMV (Campuchia, Lào, Myanmar, Việt Nam), TP. Hồ Chí Minh nổi lên như ứng viên tiềm năng nhất để phát triển thành TTTC khu vực, nhưng khoảng cách so với Singapore, Hồng Kông hay Băng Cốc còn rất lớn. Để đạt tầm khu vực hoặc châu lục, TP. Hồ Chí Minh cần chính sách đột phá, cải cách thể chế, nâng cao chất lượng nhân lực tài chính, phát triển hạ tầng công nghệ, chuẩn hóa khung pháp lý và tăng cường niềm tin của nhà đầu tư quốc tế.

Việt Nam chọn mô hình nào?

Việt Nam đang nghiên cứu các mô hình phát triển TTTC Quốc tế để định hình hướng đi cho TP. Hồ Chí Minh. Hai mô hình tiêu biểu được các chuyên gia gợi ý là Dubai International Financial Centre (DIFC) và GIFT City (Ấn Độ). Cả hai đều xuất phát từ nền tảng thị trường cận biên, thể chế còn nhiều hạn chế, nhưng đã vươn lên thành TTTC năng động nhờ loạt yếu tố nền tảng: vùng tài phán đặc biệt, hệ thống luật riêng về tài chính – thương mại – trọng tài, ưu đãi thuế và hạ tầng số hiện đại.

DIFC, thành lập năm 2004, hiện có hơn 4.000 tổ chức tài chính toàn cầu đặt trụ sở và hoạt động theo hệ thống luật dân sự Anh, độc lập với Ngân hàng Trung ương UAE. Nhờ vậy, DIFC vận hành như một “ốc đảo thể chế” trong lòng nền kinh tế đang phát triển, thu hút hiệu quả dòng vốn và định chế quốc tế.

GIFT City (Ấn Độ), thành lập năm 2015, đi theo mô hình tương tự: một không gian tài chính đặc biệt cho phép ngân hàng, công ty bảo hiểm, fintech và nhà quản lý tài sản giao dịch xuyên biên giới, niêm yết quốc tế, phát hành trái phiếu xanh và kết nối thị trường nội địa - toàn cầu trên nền tảng số hóa.

Cả hai mô hình đều cho thấy: không thể kiến tạo TTTC chỉ bằng ý chí chính trị hay quy hoạch hành chính – mà cần một thiết kế thể chế độc lập, linh hoạt và đặc biệt thân thiện với đổi mới công nghệ tài chính.

Trong bối cảnh toàn cầu đang chuyển dịch mạnh mẽ, tại Báo cáo các chuyên gia đã chỉ ra rằng Việt Nam không nên sao chép nguyên mẫu mô hình của Dubai hay Ấn Độ, mà cần thiết kế một mô hình riêng phù hợp với điều kiện nội tại. Một đề xuất đáng cân nhắc là xây dựng vùng tài chính thử nghiệm (sandbox) – nơi các thể chế, công nghệ và sản phẩm tài chính mới có thể được triển khai trong một không gian pháp lý đặc biệt, tách biệt nhưng không mâu thuẫn với khung pháp luật quốc gia.

TP. Hồ Chí Minh, đặc biệt là khu vực Thủ Thiêm, có thể là nơi thích hợp để thí điểm mô hình này. Tại đó, các sản phẩm tài chính phức hợp như công cụ phái sinh, ngân hàng đầu tư, quỹ đầu cơ, nền tảng blockchain, AI ứng dụng trong tài chính hay giao dịch tài sản số (tokenized assets) có thể được vận hành và kiểm nghiệm thực tế. Điều kiện tiên quyết là một hệ sinh thái pháp lý biệt lập – với hệ thống tư pháp tài chính riêng, chuẩn mực kế toán quốc tế, cơ chế trọng tài độc lập và khả năng tự do hóa dòng vốn nhưng được kiểm soát bằng công nghệ số.

Cốt lõi của mô hình này chính là cải cách thể chế, trong đó tài chính số đóng vai trò nền tảng. Một TTTC không thể chỉ là vài tòa cao ốc mang tên “Finance Tower”, mà phải là nơi hội tụ cải cách, nơi dòng vốn toàn cầu có thể yên tâm tham gia, và nơi công nghệ tài chính được phép thử nghiệm trong khung pháp lý đủ linh hoạt để thúc đẩy đổi mới.

Tài chính số là xu hướng không thể đảo ngược, và TTTC tương lai có thể là bệ phóng để Việt Nam chuyển mình từ một thị trường mới nổi thành trung tâm dịch vụ tài chính - công nghệ của khu vực. Những lĩnh vực tiên phong như ngân hàng số, fintech, blockchain, DeFi… nếu được thử nghiệm đúng cách trong một sandbox mở và kiểm soát tốt, sẽ tạo ra sự đột phá cả về thể chế lẫn thị trường.

Từ “phá rào” đến “phá cách” – cơ hội vàng cho Việt Nam

Như kết luận của các chuyên gia: “Hành trình xây TTTC quốc tế là hành trình cải cách thể chế từ lõi ra biên, từ đặc khu tài chính đến toàn bộ nền kinh tế thị trường.” Nhưng trong kỷ nguyên số, hành trình ấy còn là bước chuyển từ tài chính truyền thống sang tài chính số – minh bạch, thông minh và xuyên biên giới.

Việt Nam đang đứng trước cơ hội “phá rào lần hai” – nếu dám bước đi đầu tiên, không chỉ bằng ý chí thể chế, mà bằng hành động quyết liệt trong xây dựng vùng tài phán đặc biệt, sandbox công nghệ tài chính và kết nối nền tảng số. Bởi không quốc gia nào trở thành TTTC hiện đại mà không từng dũng cảm phá bỏ rào cản tư duy cũ kỹ và “phá cách” để đón đầu thời đại mới.

(*) Bài viết sử dụng tư liệu từ báo cáo Phá Rào Lần Hai – Hành trình trung tâm tài chính Quốc tế, Trung tâm Phân tích – Công ty Cổ phần Chứng khoán Sài Gòn – Hà Nội (SHS).