Giới thiệu

Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và tác động của kinh tế tri thức, phát triển doanh nghiệp công nghệ cao (CNC) là xu thế tất yếu của các nền kinh tế trên thế giới hiện nay. Trong định hướng phát triển đất nước, Chính phủ Trung Quốc đã xác định doanh nghiệp CNC là một chỉ số quan trọng để đo lường mức độ phát triển kinh tế, khoa học và công nghệ (KH&CN) của khu vực và là động lực quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế khu vực.

Trung Quốc đã công bố nhiều chính sách, kế hoạch và dự án liên quan đến phát triển doanh nghiệp CNC trong các khu CNC ở các địa phương trong cả nước. Việc phát triển doanh nghiệp CNC ở Trung Quốc sẽ là những bài học kinh nghiệm quý giá cho Việt Nam trong đẩy mạnh phát triển các ngành công nghiệp CNC.

Phát triển doanh nghiệp công nghệ cao ở Trung Quốc

Trong bối cảnh tác động mạnh mẽ của KH&CN, đặc biệt là cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và sự phát triển của kinh tế tri thức, nền kinh tế Trung Quốc đang chuyển từ giai đoạn tăng trưởng nhanh sang giai đoạn phát triển chất lượng cao, đòi hỏi phải hết sức coi trọng tối ưu hóa cơ cấu kinh tế, chuyển đổi phương thức phát triển, chuyển hóa động lực tăng trưởng, đẩy mạnh cải cách về chất lượng, hiệu quả và động lực. Tại Phiên họp toàn thể lần thứ năm của Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ 19 vào năm 2020, Chính phủ Trung Quốc đã đề xuất, nên coi trọng đổi mới là cốt lõi của đường lối hiện đại hóa của đất nước, lấy tự lực về KH&CN làm hỗ trợ chiến lược cho sự phát triển của Trung Quốc, cải thiện hệ thống đổi mới quốc gia, đẩy mạnh xây dựng tăng trưởng về KH&CN (Xu Lin, 2020).

Các lĩnh vực CNC được ưu tiên phát triển ở Trung Quốc có thể kể đến: điện tử viễn thông, y sinh, cơ điện tử, vật liệu mới, năng lượng mới, bảo vệ môi trường và công nghệ vũ trụ (Zhuang, L. và Ye, C., 2020). Trung Quốc đã xác định doanh nghiệp CNC là một chỉ số quan trọng để đo lường mức độ phát triển kinh tế và KH&CN của khu vực và là động lực quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế khu vực (Hang Wang, 2021). Theo đó, Trung Quốc đã công bố nhiều chính sách, kế hoạch và dự án liên quan đến phát triển doanh nghiệp CNC ở các địa phương.

Tại Trung Quốc, các khu CNC được thành lập theo một kế hoạch tập trung dưới sự chỉ đạo và quản lý của nhà nước. Quá trình phát triển có thể được chia thành 04 giai đoạn nối tiếp nhau bao gồm: (1) Giai đoạn khám phá thử nghiệm (1988-1990); (2) Giai đoạn khởi động nhanh (1991-1992); (3) Giai đoạn đình trệ (1993-2008) và (4) Giai đoạn tăng trưởng nhanh (2009-nay) (Zhuang, L. và Ye, C., 2020). Mô hình khu CNC của quốc gia này đã chứng tỏ tính lan tỏa nhanh cũng như gắn liền giữa nghiên cứu và ứng dụng vào sản xuất. Theo Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc, đến tháng 12/2023, cả nước đã thành lập được 178 khu CNC quốc gia. Số liệu 3 quý đầu năm 2023 cho thấy, khu vực này đóng góp 12.330 tỷ Nhân dân tệ, tương đương 1.730 tỷ USD, tăng 7,1% so với cùng kỳ năm 2022. Khu CNC quốc gia giúp đẩy nhanh hơn thành lập các cụm CNC, đảm bảo an ninh chuỗi công nghiệp và cung ứng. Trung Quốc nhấn mạnh sẽ khuyến khích các khu CNC xây dựng một số cơ sở cho công nghiệp hóa các thành tựu KH&CN, nhằm chuyển giao nhanh nhiều thành tựu KH&CN hơn từ phòng thí nghiệm sang sản xuất thương mại.

Trong những năm gần đây, các khu CNC quốc gia đã đóng vai trò dẫn đầu trong phát triển chất lượng cao và trở thành động lực phát triển kinh tế quan trọng. Khu CNC đã quy tụ gần 80% số phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia và 70% số trung tâm đổi mới sản xuất quốc gia. Trong khi đó, một số thành tựu hàng đầu như sản xuất robot thông minh và định vị vệ tinh đang đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa ở các khu CNC ở Trung Quốc.

Trung Quốc luôn nhấn mạnh vai trò của Chính phủ và các cấp chính quyền địa phương trong phát triển doanh nghiệp CNC. Để tạo môi trường cho doanh nghiệp CNC, Trung Quốc đã sớm xuất bản tập tài liệu hướng dẫn các lĩnh vực then chốt được ưu tiên phát triển CNC và những khái niệm liên quan đến phát triển doanh nghiệp CNC. Đây là cơ sở để các doanh nghiệp, cơ sở nghiên cứu ở các địa phương hoạt động. Để hỗ trợ và thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp CNC ở Trung Quốc, chính phủ Trung Quốc đã thiết lập các biện pháp hành chính để công nhận các doanh nghiệp CNC.

Theo các biện pháp này, các doanh nghiệp CNC là những công ty thường trú được đăng ký tại Trung Quốc (trừ Hồng Kông, Ma Cao và Đài Loan) đã tích cực tham gia vào nghiên cứu và phát triển, đồng thời thúc đẩy chuyển đổi đổi mới công nghệ trong các lĩnh vực CNC được nhà nước hỗ trợ lĩnh vực này trong hơn một năm (Hang Wang, 2021). Để đủ điều kiện là doanh nghiệp CNC, công ty cũng phải xác lập quyền sở hữu trí tuệ độc lập và phải tham gia vào các hoạt động sản xuất kinh doanh dựa trên những thành tựu này.

Các doanh nghiệp CNC đã trở thành chủ thể thị trường quan trọng của đổi mới KH&CN ở Trung Quốc. Việc được công nhận là doanh nghiệp CNC khẳng định vị thế của một chủ thể kinh tế dựa trên công nghệ và thâm dụng tri thức, đồng thời là sự công nhận quốc gia có uy tín nhất dành cho các công ty KH&CN. Trong những năm gần đây, để tạo động lực cho sự phát triển của các doanh nghiệp CNC, Trung Quốc đã ban hành các chính sách tài chính về KH&CN và đánh giá hiệu quả của mối quan hệ giữa các chính sách tài chính KH&CN với năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp CNC.

Thực tế cho thấy chính sách tài khóa đầu tư cho KH&CN và chính sách thị trường vốn KH&CN có thể nâng cao đáng kể năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp CNC (Cheng, X., Zhang R. & Zhang F., 2020). Đồng thời, chính sách ưu đãi trích bổ sung chi phí nghiên cứu và trao đổi (R&D) là một biện pháp quan trọng để khuyến khích đổi mới KH&CN và thúc đẩy cải cách cơ cấu bên cung, có ý nghĩa quan trọng trong việc tăng cường động lực đổi mới công nghệ của doanh nghiệp CNC và thúc đẩy chất lượng, hiệu quả của nền kinh tế (Yao, M., Xu, M., 2019).

Kể từ năm 2015, Chính phủ Trung Quốc đã điều chỉnh chính sách khấu trừ bổ sung chi phí R&D, đã mở rộng hơn nữa phạm vi và cường độ ưu đãi của chính sách, đồng thời thúc đẩy hiệu quả hoạt động R&D và đổi mới của doanh nghiệp CNC. Điều này đã tạo điều kiện cho các doanh nghiệp CNC ở các địa phương trên liên tục tăng cường đầu tư cho R&D, chú trọng hơn đến việc phát triển các quyền sở hữu trí tuệ độc lập và không ngừng nâng cao khả năng R&D tổng thể của mình (Hang Wang, 2021).

Việc đầu tư vào R&D có tác động tích cực đáng kể đến hoạt động thị trường của các doanh nghiệp CNC. Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, các doanh ngiệp CNC cần đầu tư một lượng vốn lớn cho giai đoạn R&D, nhưng do sự không chắc chắn của công nghệ và thị trường, đặc điểm đầu tư nhiều, rủi ro cao làm tăng hoàn cảnh khó khăn về tài chính của các doanh nghiệp KH&CN. Do đó, với việc không ngừng củng cố và nâng cao vị thế chủ đạo trong đầu tư đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp, việc huy động vốn thông qua nhiều kênh để tăng cường đầu tư cho R&D nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và thúc đẩy chuyển đổi thành tựu KH&CN đã trở thành một vấn đề cấp bách đối với hầu hết các doanh nghiệp CNC hiện nay ở Trung Quốc (Yao, M. và Xu, M., 2019). Với sự ra mắt của Ban Đổi mới KH&CN (Star Market) của Sở Giao dịch Chứng khoán Thượng Hải và việc thiết lập hệ thống đăng ký phát hành cổ phiếu, các doanh nghiệp CNC tiếp tục tăng cường đầu tư R&D bằng cách tài trợ trên thị trường chứng khoán, điều này sẽ trở nên nhanh chóng hơn và thuận tiện.

Bên cạnh đó, chính quyền các địa phương ở Trung Quốc thường xuyên tìm ra các giải pháp cho các nút thắt cho các doanh nghiệp CNC phát triển. Các công ty trong khu CNC ở Trung Quốc đều được miễn thuế thu nhập trong giai đoạn đầu và hưởng mức thuế ưu đãi sau đó. Doanh thu được tạo ra từ việc sử dụng công nghệ mới được chuyển giao chỉ bị đánh thuế khi vượt quá 300.000 Nhân dân tệ đầu tiên (hoặc khoảng 45.000 USD). Giấy phép nhập khẩu không được cơ quan hải quan yêu cầu khi họ nhập nguyên liệu và phụ tùng từ nước ngoài nếu nguyên liệu và bộ phận được sử dụng để sản xuất hàng xuất khẩu. Cục Thuế Nhà nước ban hành thông báo cho biết các doanh nghiệp CNC được hưởng chính sách ưu đãi thuế thu nhập. Nếu doanh nghiệp được xác định thành công là doanh nghiệp CNC thì thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp hàng năm sẽ giảm từ 25% xuống 15%, tương đương mức thuế suất thông thường giảm 40%. Sau 3 năm, doanh nghiệp có thể nộp đơn xin xét lại để tiếp tục hưởng ưu đãi thuế thêm 3 năm nữa nếu được phê duyệt. Ngoài ra, khi kết hợp với các khoản khấu trừ khác, công ty có thể được giảm tới 80% thuế thu nhập doanh nghiệp (Hawksford, 2023).

Trung Quốc luôn tăng cường củng cố chiến lược xây dựng nguồn nhân lực KH&CN của đất nước, nâng cao năng lực đổi mới công nghệ của doanh nghiệp, khơi dậy sức sống đổi mới của nhân tài, hoàn thiện hệ thống và cơ chế đổi mới KH&CN. Tỷ lệ nhân viên KH&CN tham gia hoạt động R&D và đổi mới công nghệ có liên quan trong doanh nghiệp không được thấp hơn 10% tổng số lao động của doanh nghiệp trong năm đó (Hawksford, 2023). Đồng thời, cơ chế phát triển và ươm tạo với các cấp độ khác nhau được coi trọng ở các địa phương của Trung Quốc. Bằng cách phân loại và phân tích các ngành CNC, Sở KH&CN của các địa phương có thẩm quyền tuân theo quy luật tăng trưởng của các doanh nghiệp KH&CN, tích cực xây dựng hệ thống ươm tạo toàn vòng đời để hỗ trợ việc hình thành và phát triển của doanh nghiệp CNC ở các địa phương trong cả nước (Hang Wang, 2021).

Việc ban hành các chính sách hỗ trợ và phát triển doanh nghiệp CNC của các cấp ban ngành ở các địa phương và của Chính phủ Trung Quốc đã làm cho số lượng doanh nghiệp CNC của quốc gia này đã đạt được tốc độ tăng trưởng nhanh chóng từ 39.000 năm 2012 lên 400.000 vào năm 2022 và đầu vào R&D của họ chiếm 68% tổng số doanh nghiệp trên cả nước (China SCIO, 2023).

Một số gợi ý cho Việt Nam