Lỗ hổng thực thi dù quy định nghiêm ngặt hơn

Theo BHXH tỉnh Cao Bằng, đến hết tháng 7/2025, toàn tỉnh có 119 đơn vị, doanh nghiệp và hộ kinh doanh sử dụng lao động nợ BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm (BH) thất nghiệp từ 3 tháng trở lên với tổng số tiền 11,1 tỷ đồng. Trong đó, số tiền chậm đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp của 27 đơn vị khó thu là 7,263 tỷ đồng; 92 đơn vị sử dụng lao động thuộc quản lý của BHXH cơ sở các phường, xã trên địa bàn tỉnh có nợ kéo dài từ 3 tháng trở lên với tổng số tiền trên 3,9 tỷ đồng. Như vậy, số tiền chậm đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp của các đơn vị đã ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động (NLĐ) khi nghỉ việc, hưởng các chế độ BHXH và tính nghiêm minh của việc chấp hành chính sách pháp luật về BHXH, BHYT, BH thất nghiệp…

Trong khi đó, khoản 4 Điều 13 Luật BHXH năm 2024 quy định, từ ngày 01/7/2025, người sử dụng lao động có trách nhiệm đóng BHXH bắt buộc cho NLĐ, đồng thời hằng tháng trích phần tiền đóng từ lương NLĐ để nộp vào quỹ BHXH. So với trước đây, thời hạn nộp được gia hạn thêm một tháng, tạo điều kiện để doanh nghiệp linh hoạt dòng tiền trong bối cảnh kinh tế còn nhiều khó khăn. Tuy nhiên, sự linh hoạt này đi kèm yêu cầu nghiêm ngặt về thời hạn, nhằm tránh tình trạng chậm trễ hoặc trốn đóng.

Đồng thời, Luật cũng xác định rõ hành vi “chậm đóng” và quy định mức phạt lãi: 0,03% mỗi ngày trên số tiền và số ngày chậm nộp. Doanh nghiệp vi phạm có thể bị xử phạt hành chính tới 150 triệu đồng và không được xét thi đua. So với Luật BHXH năm 2014, thì các quy định mới rõ ràng, dễ kiểm soát hơn và không còn phụ thuộc vào lãi suất đầu tư của quỹ BHXH như trước.

Cùng với đó, Luật BHXH năm 2024 cũng mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, bao gồm cả người làm việc theo hợp đồng từ 1 tháng trở lên hoặc theo các thỏa thuận có yếu tố lao động - trả công - quản lý. Quy định này nhằm khắc phục tình trạng “lách luật” bằng hợp đồng ngắn hạn hoặc không mang tính lao động để né tránh nghĩa vụ BHXH.

Tuy nhiên, một trong những lỗ hổng lớn hiện nay là việc thuê ngoài không đi kèm giám sát. Nhiều cơ quan nhà nước, bệnh viện, trường học thuê dịch vụ vệ sinh, bảo vệ qua công ty cung ứng nhưng không xác thực việc thực hiện đầy đủ BHXH, BHYT, BH thất nghiệp cho NLĐ.

Theo kết quả kiểm toán của Kiểm toán nhà nước (KTNN), một số đơn vị đã sử dụng dịch vụ bảo vệ, vệ sinh trong nhiều năm nhưng các lao động thuộc công ty cung ứng không tham gia bất kỳ loại BHXH nào. Thậm chí, khi KTNN yêu cầu xác minh, có đơn vị thừa nhận “chưa từng xác minh” việc thực hiện chính sách BHXH với đối tác cung ứng. Cá biệt, một trường đại học còn cho rằng đây là “nội dung ngoài phạm vi kiểm toán” dù liên quan trực tiếp đến ngân sách công và quyền lợi NLĐ.

Tăng cường thanh tra đảm bảo quyền lợi NLĐ

Liên quan đến những lao động làm việc qua công ty vệ sinh, bảo vệ cho các cơ quan công có được đóng BHXH hay không, ông Lê Đình Thăng - Kiểm tooán trưởng KTNN chuyên ngành II cho rằng, các đơn vị sự nghiệp công không thể viện lý do “không biết” hoặc xem trách nhiệm chỉ thuộc về phía công ty cung ứng để hợp thức hóa hợp đồng vi phạm pháp luật. Thuê ngoài không miễn trừ trách nhiệm giám sát và phải bảo đảm rằng các công ty cung ứng dịch vụ thực hiện đầy đủ quy định của Bộ luật Lao động, BHXH, BHYT…

Trước khi ký hợp đồng, đơn vị sử dụng dịch vụ phải yêu cầu công ty cung ứng chứng minh đã đóng đầy đủ BHXH, BHYT, BH thất nghiệp cho NLĐ. Đây không chỉ là quy định bắt buộc của pháp luật mà còn là tiêu chuẩn đạo đức trong quản trị công. “Việc thực hiện nghĩa vụ BHXH đối với nhóm lao động này chưa được đánh giá đầy đủ trên quy mô toàn quốc. Việc thiếu kiểm tra đồng bộ có thể khiến hàng nghìn lao động bị bỏ sót khỏi hệ thống an sinh xã hội”, ông Thăng khẳng định.

Để chấm dứt tình trạng trên, các chuyên gia lao động cho rằng, các cơ quan, đơn vị sử dụng ngân sách phải nâng cao trách nhiệm khi thuê dịch vụ. Hợp đồng chỉ được ký khi công ty chứng minh đã đóng đầy đủ BHXH, BHYT, BH thất nghiệp cho nhân viên được điều động. Tăng cường thanh kiểm tra và kiểm toán tại các công ty dịch vụ cũng như cơ quan công sử dụng dịch vụ. KTNN, BHXH Việt Nam, cơ quan thanh tra lao động cần phối hợp chặt chẽ để sớm phát hiện và xử lý các vi phạm mang tính hệ thống. Đặc biệt, công khai thông tin về việc thực hiện BHXH của doanh nghiệp cung ứng dịch vụ. Khi NLĐ, báo chí và xã hội có thể tiếp cận thông tin, điều đó sẽ tạo áp lực thay đổi mang tính bền vững mà không cần tăng thêm chế tài.

Đáng chú ý, Dự thảo Bộ luật Hình sự sửa đổi dự kiến trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 10 vào tháng 10/2025 đã đề xuất sửa đổi các quy định liên quan tới hành vi gian lận, trốn đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp theo hướng nâng gấp đôi mức phạt tiền và mức tiền vi phạm để truy cứu trách nhiệm hình sự. Đồng thời, cơ quan soạn thảo cũng đề xuất mức phạt thấp nhất là 400 triệu đồng và cao nhất là 6 tỷ đồng với pháp nhân thương mại vi phạm.