Trong những năm gần đây, tình trạng giới trẻ sử dụng thuốc lá điện tử đang ngày càng gia tăng, trở thành mối lo ngại lớn đối với sức khỏe cộng đồng. Theo điều tra của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2019, tỷ lệ học sinh từ 15 đến 17 tuổi tại Việt Nam sử dụng thuốc lá điện tử là 2,6%. Đến năm 2022, tỷ lệ này ở nhóm tuổi 13 đến 15 đã tăng lên 3,5%.

Đáng chú ý, độ tuổi sử dụng thuốc lá điện tử ngày càng trẻ hóa, cho thấy xu hướng chuyển dịch rõ rệt trong hành vi tiêu dùng thuốc lá tại Việt Nam. Trong hơn 18 triệu người đang sử dụng thuốc lá hiện nay, một bộ phận không nhỏ đã chuyển sang các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Các chuyên gia y tế nhiều lần khẳng định: Thuốc lá, dù là dạng truyền thống hay thuốc lá thế hệ mới, đều gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe con người và môi trường. Tác hại không chỉ dừng lại ở người hút trực tiếp mà còn ảnh hưởng lớn đến những người xung quanh, thông qua hút thuốc thụ động. Đây là thực tế đã được chứng minh rõ ràng bởi các nghiên cứu khoa học trong nước và quốc tế.

Hiện nay, văn bản pháp lý cao nhất trong lĩnh vực phòng, chống tác hại của thuốc lá là Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, được ban hành từ nhiều năm trước. Tuy nhiên, luật này chủ yếu tập trung điều chỉnh thuốc lá điếu truyền thống và chưa có quy định cụ thể đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Điều này đã dẫn đến nhiều tranh cãi trong việc áp dụng luật hiện hành để quản lý thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng – những sản phẩm có tính chất, hình thức và tác động khác biệt so với thuốc lá truyền thống.

Ông Lê Đại Hải - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư pháp cho biết, Quốc hội đã thông qua 173/2024/QH15 nhằm cấm lưu hành thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng tại Việt Nam. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp trước mắt và về lâu dài, cần có quá trình nghiên cứu kỹ lưỡng để xây dựng một khung pháp lý toàn diện, nhất quán và hợp lý. Việc cấm hoàn toàn thuốc lá thế hệ mới trong khi thuốc lá truyền thống vẫn được phép lưu hành có thể dẫn đến sự cạnh tranh không lành mạnh và phân biệt đối xử. Trong khi đó, phần lớn các nhà sản xuất thuốc lá thế hệ mới hiện nay lại là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Nhiều chuyên gia cho rằng, thuốc lá thế hệ mới là loại hàng hóa đặc biệt, có ảnh hưởng sâu rộng từ sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng, tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng. Vì vậy, mọi chính sách quản lý cần được thiết kế dựa trên sự hài hòa giữa lợi ích của người tiêu dùng, yêu cầu bảo vệ sức khỏe cộng đồng và các yếu tố phát triển kinh tế - xã hội.

Trong quá trình thảo luận xây dựng chính sách, các cơ quan chức năng đã cân nhắc nhiều phương án, trong đó có đề xuất thí điểm quản lý đối với những loại thuốc lá mới có tính chất tương tự thuốc lá điếu đang lưu hành. Tuy nhiên, với các loại thuốc lá mới đã được chứng minh gây tác hại đặc biệt, cần có biện pháp cấm tuyệt đối.

Trên phương diện bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, quan điểm chung là mọi sản phẩm gây hại cho sức khỏe con người đều phải được kiểm soát tương ứng với mức độ nguy hại. Quá trình xây dựng pháp luật cần có sự tham gia chặt chẽ của người dân, giới chuyên gia, tổ chức khoa học và cộng đồng doanh nghiệp để đảm bảo các chính sách vừa khả thi, vừa toàn diện và phù hợp với thực tiễn.

Nghị quyết 173/2024/QH15 đã thể hiện rõ định hướng ưu tiên bảo vệ sức khỏe người dân hơn các yếu tố lợi ích kinh tế. Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả nghị quyết này, cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý chi tiết, bài bản, bảo đảm sự đồng thuận xã hội và sự tham gia đầy đủ của các bên liên quan. Có như vậy, Việt Nam mới có thể xây dựng được một cơ chế quản lý thuốc lá thế hệ mới hiệu quả, phù hợp với bối cảnh mới, đồng thời giữ vững mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng.