Sửa Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản: Bảo đảm đồng bộ, minh bạch và quyền lợi của người dân

Thùy Linh

Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản sau hơn 17 năm thi hành đã bộc lộ những điểm không còn phù hợp với thực tiễn và hệ thống pháp luật hiện hành. Việc sửa đổi, bổ sung lần này được kỳ vọng sẽ khắc phục bất cập, đáp ứng yêu cầu phân cấp, phân quyền, đồng thời giữ vững nguyên tắc công khai, minh bạch, bảo vệ quyền lợi chính đáng của nhân dân.

 Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản được Quốc hội ban hành năm 2008.
Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản được Quốc hội ban hành năm 2008.

Sửa để phù hợp mô hình chính quyền địa phương mới

Bộ Tài chính cho biết, trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, yêu cầu quan trọng là phải kịp thời huy động nhân lực, vật lực khi xảy ra hoặc có nguy cơ xảy ra chiến tranh, thiên tai, dịch bệnh, hỏa hoạn, tai nạn và các tình huống cấp thiết khác đe dọa an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, tính mạng, sức khỏe nhân dân. Trong những trường hợp này, các quốc gia đều cho phép trưng mua, trưng dụng tài sản của tổ chức, cá nhân.

 

Theo các cam kết quốc tế của Việt Nam với ASEAN và một số nước khác, việc trưng mua, trưng dụng tài sản phải bảo đảm bốn nguyên tắc: Sử dụng vào mục đích công; thực hiện theo thủ tục pháp luật; không phân biệt đối xử; và bồi thường theo giá thị trường.

Trên cơ sở đó, Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản được Quốc hội thông qua ngày 3/6/2008 quy định Nhà nước chỉ thực hiện trưng mua, trưng dụng trong trường hợp thật cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh hoặc lợi ích quốc gia mà các biện pháp huy động khác không đáp ứng được.

Luật cũng quy định rõ nguyên tắc, điều kiện, thẩm quyền, trình tự, thủ tục nhằm ngăn ngừa lạm dụng quyền hạn, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của chủ sở hữu, chủ sử dụng tài sản.

Bộ Tài chính đánh giá, việc ban hành Luật đã tạo cơ sở pháp lý vững chắc, vừa đáp ứng nhu cầu cấp thiết của Nhà nước, vừa bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân và cộng đồng dân cư.

Tuy nhiên, sau khi Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản năm 2008 được ban hành, đến nay, hệ thống pháp luật có liên quan đã có nhiều sự thay đổi. Đặc biệt, thực hiện chủ trương, Nghị quyết của Bộ Chính trị, Quốc hội về việc sắp xếp tinh gọn bộ máy, sắp xếp đơn vị hành chính; căn cứ Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025. Để kịp thời đáp ứng theo mô hình tổ chức hệ thống chính trị sau sắp xếp đơn vị hành chính, Bộ Tài chính đã báo cáo Chính phủ ban hành Nghị định số 125/2025/NĐ-CP ngày 11/6/2025 về việc phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương 2 cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Tài chính, trong đó có nội dung phân định thẩm quyền của cấp huyện tại Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản.

Theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, chậm nhất đến ngày 1/3/2027, các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn và các quy định khác của chính quyền địa phương các cấp phải được sửa đổi, bổ sung để bảo đảm phù hợp với mô hình tổ chức đơn vị hành chính, các nguyên tắc cũng như nhiệm vụ, quyền hạn được quy định tại Luật này.

Qua quá trình rà soát, một số quy định hiện hành của Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản bộc lộ sự chưa phù hợp với chủ trương “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm” nêu tại Kết luận số 121-KL/TW ngày 24/1/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII. Điển hình là việc Luật hiện hành quy định giao Thủ tướng Chính phủ quyết định hủy bỏ quyết định trưng mua, trưng dụng tài sản trong trường hợp Bộ trưởng hoặc Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh không hủy bỏ quyết định của mình. Bên cạnh đó, một số nội dung của Luật cũng không còn phù hợp với Hiến pháp năm 2013 và các luật chuyên ngành ban hành sau này.

Bảo đảm đồng bộ, phù hợp thực tiễn

Xuất phát từ cơ sở pháp lý và thực tiễn này, Bộ Tài chính khẳng định, việc xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản là cần thiết và có cơ sở chính trị, cơ sở pháp lý, cơ sở thực tiễn.

Mục tiêu của dự án Luật nhằm điều chỉnh, bổ sung những quy định còn bất cập, nhất là những nội dung chịu tác động từ việc sắp xếp, kiện toàn tổ chức bộ máy, sắp xếp đơn vị hành chính và tổ chức chính quyền địa phương hai cấp. Việc sửa đổi đồng thời gắn với yêu cầu đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, tạo điều kiện thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân.

Một trong những mục đích quan trọng của dự án Luật là bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật. Đồng thời, dự án Luật tiếp tục kế thừa và giữ vững các nguyên tắc ban đầu khi ban hành Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản.

Theo đó, việc huy động nguồn lực về tài sản phải được thực hiện kịp thời để đáp ứng nhu cầu của Nhà nước trong trường hợp thật sự cần thiết. Quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân và cộng đồng dân cư cần được bảo đảm một cách đầy đủ. Các quy định liên quan đến thẩm quyền, trình tự, thủ tục trưng mua, trưng dụng tài sản phải được xây dựng cụ thể, rõ ràng, công khai, minh bạch, nhằm ngăn ngừa tình trạng lạm dụng quyền hạn, tránh xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của chủ sở hữu, chủ sử dụng tài sản.

Theo Bộ Tài chính, quá trình xây dựng dự án Luật sẽ quán triệt đầy đủ các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước về hoàn thiện hệ thống pháp luật, bảo đảm phù hợp với yêu cầu đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy và hệ thống chính trị.

Việc sửa đổi Luật tập trung vào một số định hướng lớn. Trước hết, các quy định sẽ được rà soát, điều chỉnh, bổ sung để phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền sau khi sắp xếp, đồng thời bảo đảm yêu cầu tăng cường phân cấp, phân quyền trong công tác trưng mua, trưng dụng tài sản.

Bên cạnh đó, quá trình xây dựng Luật sẽ chú trọng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân đối với tài sản thuộc quyền sở hữu, quyền sử dụng hợp pháp. Một quan điểm xuyên suốt khác là phải bảo đảm sự lãnh đạo, chỉ đạo tập trung, thống nhất và toàn diện của Đảng trong toàn bộ quá trình xây dựng và triển khai thực hiện Luật.

 

Việc sửa đổi, bổ sung Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản được kỳ vọng sẽ hoàn thiện hành lang pháp lý, khắc phục những vướng mắc, bất cập hiện nay, bảo đảm vừa đáp ứng kịp thời yêu cầu quản lý của Nhà nước trong tình huống cấp thiết, vừa bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp.