PV: Với vai trò là cơ quan điều phối chính sách xuất nhập khẩu, đồng thời theo dõi sát hoạt động logistics trong nước và quốc tế, ông đánh giá như thế nào về thực trạng phát triển logistics tại Việt Nam hiện nay. Đặc biệt, là phát triển logistics xanh, thưa ông?

Ông Trần Thanh Hải: Có thể nói, trong những năm gần đây, ngành dịch vụ logistics đã có một tiếng nói và vai trò được nhận thức rõ ràng hơn trong xã hội. Sự hiện diện của logistics không chỉ trong hoạt động kinh tế mà còn ở mọi khía cạnh của đời sống. Trong thời gian qua, cùng với quá trình mở cửa hội nhập kinh tế của đất nước, ngành dịch vụ logistics của Việt Nam đã có sự đồng hành mạnh mẽ. Nhờ sự tăng trưởng của sản xuất công nghiệp, nông nghiệp và hoạt động xuất nhập khẩu, logistics đã có lợi thế lớn để phát triển.

Một con số minh chứng cho điều này là tốc độ tăng trưởng của ngành dịch vụ logistics Việt Nam trong những năm vừa qua đạt từ 14-16%. Đây là một tốc độ tăng trưởng rất ấn tượng, đặc biệt khi so với mức tăng trưởng GDP vào khoảng 6-8%. Điều này cho thấy vai trò quan trọng, lợi thế và tiềm năng to lớn của ngành logistics vẫn còn rất nhiều.

Tuy nhiên, ngành logistics của chúng ta cũng bộc lộ những hạn chế trong thời gian qua. Thứ nhất, về hạ tầng, với khối lượng hàng hóa lớn được luân chuyển và xử lý, hạ tầng giao thông đường bộ, cảng biển, đường sắt và kho bãi của chúng ta vẫn chưa đồng bộ và chưa xứng tầm với tốc độ tăng trưởng cũng như quy mô hàng hóa.

Thứ hai, về năng lực doanh nghiệp. Mặc dù Việt Nam đã mở cửa và thu hút nhiều doanh nghiệp nước ngoài tham gia, cộng đồng doanh nghiệp logistics Việt Nam vẫn còn khá nhỏ, thiếu vắng những doanh nghiệp có tầm cỡ, có tính chất định hướng và dẫn dắt thị trường. Doanh nghiệp nước ngoài tạo ra động lực cạnh tranh, nhưng các doanh nghiệp Việt Nam có vai trò chủ đạo vẫn còn rất ít.

Thứ ba, là vấn đề tham gia vào quá trình chuyển đổi số và chuyển đổi xanh của các doanh nghiệp Việt Nam. Đây là một vấn đề đang được đặt ra và cần được đẩy mạnh trong bối cảnh hiện nay.

PV: Cụ thể, theo ông đâu là những điểm nghẽn lớn nhất cản trở quá trình “xanh hóa” logistics tại Việt Nam? Và những khó khăn này đến từ thể chế, nhận thức hay nguồn lực đầu tư?

Ông Trần Thanh Hải: Để chuyển đổi xanh, không chỉ các doanh nghiệp logistics mà các thành phần liên quan như định chế tài chính và các tổ chức công nghệ đều đóng vai trò rất quan trọng. Nếu các định chế tài chính không có nhận thức đúng đắn về xanh hóa nói chung và xanh hóa ngành logistics nói riêng, sẽ rất khó để chúng ta có được những công cụ tài chính xanh. Điều này sẽ trực tiếp hạn chế quá trình chuyển đổi của chính các doanh nghiệp logistics.

Các định chế tài chính cần có sự thay đổi để tạo ra một lực đẩy, một cú hích. Vai trò của họ lớn ở chỗ, họ có những công cụ có thể buộc doanh nghiệp phải thay đổi để tiếp cận nguồn tài chính. Do đó, sự thay đổi từ các định chế tài chính sẽ hỗ trợ rất lớn cho quá trình xanh hóa.

Bên cạnh vấn đề tài chính, quá trình chuyển đổi xanh còn đối mặt với những khó khăn chủ yếu về công nghệ và nguồn lực. Về mặt công nghệ, chúng ta đang nói đến xe điện. Xe điện không đốt nhiên liệu hóa thạch như xe xăng nên có thể được xem là phương tiện khá lý tưởng để đạt được mục tiêu giảm phát thải.

Tuy nhiên, với công nghệ hiện nay, xe điện chủ yếu phù hợp cho các phương tiện vận tải hạng nhẹ như xe con và một phần xe buýt. Đối với ngành logistics, sử dụng các phương tiện vận tải có khối lượng và tải trọng lớn, có thể lên đến hàng trăm tấn, công nghệ pin hiện tại rất khó để đáp ứng khả năng duy trì quãng đường di chuyển tương đương xe xăng (khoảng 400-500 km mới phải nạp nhiên liệu một lần).

Mặc dù về mặt kỹ thuật có thể thực hiện được, nhưng chi phí lại quá cao và chưa phổ biến. Ngay cả tại các triển lãm, xe tải điện vẫn còn khá hiếm và quãng đường di chuyển chưa thể so sánh với xe chạy xăng.

Bên cạnh công nghệ động cơ điện, một công nghệ tiềm năng khác là động cơ đốt sử dụng nhiên liệu hydro. Sản phẩm thải ra là nước chứ không phải CO2, cũng đạt mục tiêu không phát thải. Tuy nhiên, giá thành động cơ hydro hiện nay vẫn rất đắt, chưa thể đưa vào ứng dụng rộng rãi trên xe tải để đảm bảo hiệu quả kinh tế. Các công nghệ khác như sử dụng khí LNG dù phát thải thấp hơn nhưng cũng vướng mắc về tài chính.

Như vậy, dù các doanh nghiệp mong muốn chuyển đổi xanh và nhận thức được vấn đề, nhưng công nghệ hiện hữu chưa cho phép là một khó khăn lớn.

Khó khăn thứ hai là về nguồn lực, bao gồm cả vấn đề vốn đầu tư cho quá trình chuyển đổi xanh. Ví dụ, tại triển lãm, doanh nghiệp có thể thấy các phương tiện xe tải điện, nhưng một chiếc xe đầu kéo điện có giá 4-5 tỷ đồng, trong khi xe chạy xăng chỉ hơn 1 tỷ đồng, rõ ràng sẽ khiến doanh nghiệp phải cân nhắc. Ngoài ra, nguồn lực còn bao gồm việc có các chuyên gia để đánh giá, kiểm kê phát thải, từ đó đưa ra quyết định sử dụng phương tiện phù hợp.

PV: Từ góc độ Bộ Công Thương, ông đánh giá như thế nào về khả năng phối hợp liên ngành trong việc xây dựng các cơ chế tài chính hỗ trợ logistics xanh như ưu đãi đầu tư, tín dụng xanh cho doanh nghiệp logistics, hoặc cơ chế giá điện năng lượng tái tạo cho kho bãi, vận tải?

Ông Trần Thanh Hải: Tôi cho rằng quá trình này không chỉ cần nỗ lực của bản thân doanh nghiệp mà còn rất cần sự chung tay của Hiệp hội và đặc biệt là cơ quan quản lý nhà nước. Dù cơ quan nhà nước không trực tiếp kinh doanh, nhưng có thể có những công cụ để thúc đẩy và hỗ trợ các doanh nghiệp chuyển đổi xanh nhiều hơn. Trong vấn đề này, vai trò của cơ quan nhà nước cũng giống như các định chế tài chính, tức là không trực tiếp làm logistics, nhưng có thể tạo ra môi trường và công cụ hỗ trợ.

Tại Việt Nam lộ trình chuyển đổi, chủ yếu nằm khối giao thông và ngành dịch vụ. Bộ Xây dựng đã tham mưu Thủ tướng Chính phủ ban hành một số quy định gợi mở cho logistics xanh, nhưng chưa có lộ trình mang tính bắt buộc.

Tuy nhiên, tôi tin tưởng thời gian ngắn sẽ có lộ trình chuyển đổi cụ thể. Về cơ chế hỗ trợ, nhà nước nên dành khoản tiền bù vào lãi xuất để hỗ trợ doanh nghiệp, khuyến khích doanh nghiệp chuyển đổi xanh.

PV: Bộ Công Thương có định hướng gì cụ thể nhằm thúc đẩy dòng vốn đầu tư xanh chảy đúng vào ngành logistics trong thời gian tới, thưa ông?

Ông Trần Thanh Hải: Hiện nay Bộ Công Thương đang thay mặt các bộ, ngành chủ trì trình Thủ tướng Chính phủ "Chiến lược phát triển dịch vụ logistics Việt Nam thời kỳ 2025 - 2035, tầm nhìn đến 2050". Khi được ban hành, Chiến lược này sẽ đưa ra mục tiêu phát triển ngành dịch vụ logistics Việt Nam bền vững, hiệu quả, chất lượng và có giá trị gia tăng cao, có khả năng cạnh tranh trong khu vực và thế giới, phát huy lợi thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Bộ Công Thương cũng sẽ phối hợp với Bộ Xây dựng, các Bộ ngành, địa phương, hiệp hội triển khai một kế hoạch tổng thể để đưa logistics vào cuộc sống, giúp doanh nghiệp tiếp cận dễ dàng hơn.

Dự thảo Chiến lược đã đặt ra mục tiêu đến năm 2030 là “Dịch vụ logistics phát triển hiệu quả theo hướng giảm phát thải, chuyển đổi sang các nguồn năng lượng xanh”. Mục tiêu đến năm 2035 là “Dịch vụ logistics tiếp tục phát triển hiệu quả theo hướng giảm phát thải, góp phần đưa phát thải ròng của quốc gia về 0”.

Xin cảm ơn ông!